به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) گزارش از جمال طاهری / وقتی به مسجد امام میروید سوالات زیادی شما را احاطه کرده میکند سوالاتی که متاسفانه کسی را برای پاسخگویی به آنها نمییابید هرچند به تازگی میراث فرهنگی چند آرکیو کد برای راهنمایی در جایگاههای مختلف مسجد مانند دیگر بناهای تاریخی نصب کرده است. اما نه حوصله شما به اتمام صوتهای خشکی که از مسجد صحبت میکنند میکشد و نه اطلاعاتی که میخواهید را از آنها در مییابید به همین بهانه گفتگویی داشتیم با حجت الاسلام مهدی عسکری از محققین مدرسه ناصریه، مدرسهای تخصصی برای معرفی اسلام به توریست های خارجی است که در مسجد امام قرار دارد. حجت الاسلام عسکری در طول حضورش در مسجد امام تحقیقات مفصل و قابل اتکایی در این باب داشته صحبتهای ایشان را بصورت یک گزارش در متن زیر میخوانید:
رازهای کتیبهها
در مورد مسجد امام باید گفت معماری مسجد به شکل منحصر به فردی توضیحات خاصی دارد و اینطور نیست که مسجد امام تنها به چند ویژگی مثل انعکاس خلاصه شود. برای مثال کتیبه نویسی خودش دنیایی دارد مثلا خود هر موضوعی که در هر کتیبه انتخاب شده است یا اینکه در مورد امام علی یا اثبات حقانیت ولایت ایشان در کتیبهها میتوان مسائل مختلفی را یافت. در مورد کتیبههای مسجد امام بصورت جداگانه خواهیم پرداخت.
نور در مسجد امام
در مسجد امام شاهد نورهای زیبایی هستیم که معماری این مسجد ایجاد میکند، به شکلی که هر ساعت نور خاص خودش را دارد. در بعضی از قسمتهای مسجد انعکاس زاویه نوری که اتفاق میافتد با مخلوط شدن با رنگ کاشیها و انعکاسی که از کف به گنبد میافتد نورهای فوق العادهای برای عکاسی و طراحی ایجاد مینماید.
میخهای ضد لرزش
این میخها بیشتر در دوران صفویه استفاده شده است و علت آن این بوده که به خاطر ازدیاد عبور و مرور در بعضی از مکانهای مسجد احتمال سقوط کاشی بر سر عابرین و مومنینی که رفت آمد میکنند به صفر برسد. ویژگی این میخها آن است که قسمتی از میخ شبیه میخ و قسمت انتهایی دنده شده و شبیه پیچ درست شده است. تا مانع از ریزش کاشیها شود.
ساعت آفتابی
ساعت آفتابی در مدرسه سلیمانیه (حوزه علمیه کوچکی در ضلع غربی مسجد امام) است که خیلی دقیق و کامل جهت قبله اصفهان را نشان میدهد.
مدرس شیخ بهائی
مدرس شیخ بهائی در قسمت غربی مسجد قرار دارد که محل تدریس شیخ بهائی بوده است.
سه حوزه علمیه در مسجد امام
مسجد سه حوزه علمیه داشته است که یک کرسی تخصصی مثلا فلسفه در اینجا تدریس میشده است. علاوه بر حوزه ناصریه، سلیمانیه و مدرَس شیخ بهائی (محل تدریس خود شیخ بهایی بوده است که دوتا محراب دارد که یکی از محرابها محل تدریس و درس دادن شیخ بوده است و یکی هم محل عبادت ایشان بوده است.) علاوه بر این ۳ حوزه علمیه در مجموعه مسجد قرار دارد. یعنی بحث مذهب و علم که در احادیث و روایات تاکید شده است در اینجا خیلی کامل و واضح دیده میشود. مدرسه سلیمانیه با آن ویژگی خاص صرف تابستانه بودن و مدرسه ناصریه که حجرههای تابستانه و زمستانه دارد و همچنین طبقهای در قسمت بالای مسجد بوده است که آن هم به خاطر تغییراتی که در اصل مدارس اتفاق افتاده است و رسیدگی نکردهاند قابل استفاده نیست.
نمگیرهای مسجد امام
آبرسانی و نمگیرها و نمکشهایی در مسجد قرار دارد که از خود شبستان (که اکنون نماز در آن بصورت یومیه برگزار میشود) به مدرسه راه دارد سلیمانیه و احتمالا در خود قسمت فیروزهای ایوان شمالی هم راه داشته باشد. احتمالا به میدان امام (نقش جهان) هم راه داشته باشد که نیازمند تحقیق بیشتری است اما جالب است که که این قسمت به اندازه یک حضور و حرکت یک انسان در آن طراحی شده است.
کلاه فرنگی
مجموعهای است که بالای مسجد برای اذان گفتن در دوره قاجار استفاده میشده و قبل از آن در منارهها اذان میگفتند. البته بحثهای زیادی هم هست که مثلا میگویند برای اذان گفتن در مناره ها از نابینا ها استفاده میشده تا زمان اذان موذن به داخل خانههای مردم نگاه نکند اما یک مدت در اصفهان نابینا کم بوده است و باری همین این مجموعه را داخل مسجد اضافه کردهاند. که این زیاد با واقعیت همخوانی ندارد که یک موذن نابینا بگذارند و این مسیر طولانی و سخت مناره را بالا و پایین برود و اذان بگوید.
تعدد محراب در مسجد
نکته دیگرتعدد محراب در مسجد است که این نشان دهنده ویژگی مساجد دوران صفویه است این ۵ محرابی که هست شاید دوعلت داشته باشد. علت اصلی آن این است که پنج تن مقدس را به عنوان نماد در مسجد داشته باشد یعنی امام علی(علیه السلام)، امام حسن (علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام)، حضرت پیامبر(صلی الله علیه واله) و حضرت فاطمه الزهرا(علیها السلام) همان ۵ تن مقدساند. و دوم اینکه احتمال دیگری است که آن مذاهب سنی مذهب را هم به آنها هم حالت محراب اختصاصی داده باشند. در آن موقع با اینکه حکومت شیعه بوده است ولی اکثریت را سنیها دراختیار داشتهاند و مدیریت آنها خیلی سخت بوده است. یعنی اصفهان مانند یک انبار باروتی بوده است که منتظر بودهاند یک کسی یک جرقه بزند. برای همین چهار محراب اضافه شده تا مذاهب اربعه اهل سنت را در مسجد گنجانده باشند یعنی مذاهب: حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی بوده است. که اولویت هم با محراب شیعیان است چرا با محراب شیعیان چون کتیبه بالای سر محراب اصلی در مورد حضرت علی علیه السلام میباشد و در مورد اثبات ولایت ایشان.
انعکاس صوت
یکی از ویژگی مسجد انعکاس صوت است چون اولا گنبد دوپوش است و به خاطر گوشفیلهایی که در دورتا دور این محل تعبیه شده است. ارتفاع خاصی که معمار آن علی اکبرخان اصفهانی در نظر گرفته است. و ویژگی که همه صرفا فکر میکنند فقط همین انعکاس صدا را دارد و یکی دیگر اینکه اگر از در ورودی ایوان جنوبی متر بگذاریم همه را در ۱۱۰ متر اجرا کردهاند و از لحاظ معماری و اعداد در معماری هم جذاب و جالبی است. در واقع میتوان گفت این ۱۱۰ متر به واسطه اسم حضرت علی علیه السلام در ۱۱۰متر هنرنمایی علما و معمار و مهندسان زمان صفویه را به رخ کشیده است در نتیجه یک فضایی درست کردهاند که حتی صوت را خیلی خوب منتقل میکنند.
منبر
پلههای منبری که در مسجد امام واقع شده را هم اگر بخواهیم بشماریم از یک طرف ۱۴ پله دارد و از یک جهت دیگر بخواهیم بشماریم همان ۱۲ پله است. که همان ۱۴ معصوم و۱۲ امام خودمان را میرسیم. ویژگی آن این است که از سنگ مرمر خالص یک تیکه استفاده شده است که تراش دادهاند و غیر از این بحث که چطور چنین سنگی را حمل و نقل و جابجا کردهاند. متاسفانه می بینیم یک سری بداخلاقیهایی هم انجام شده که روی آن یادگاری نوشتهاند یا با فندک آن را سوزاندهاند یا بالاخره بحث “واندالیزم” که در بیشتر آثار تاریخی متاسفانه رد پای ان را داریم.
دریچه
در مورد دریچه بالای محراب دو ۳ احتمال وجود دارد. اول اینکه آن عالمی که در این مسجد نماز میخوانده خانهاش پشت مسجد بوده و از اینجا در را باز میکردهاند و صدایش میزدند که فلانی بیا موقع نماز است.!!!
دوم میگویند که در اینجا مرحوم شیخ بهایی یک مکاشفهای که از اینجا به سمت کعبه داشته است و از اینجا کعبه را دیده است و آمدهاند و در ورودی این مصرع معروفش را که : «شد در کعبه در سپاهان باز»
و سومین نقل آن است که میگویند : پشت دریچه یک قرآن نفیسی وجود داشته است.
درهای کوچکی که در بعضی قسمتهای مسجد است برای خادمین و فراشهایی بوده است که بتوانند به قسمتهای فوقانی مسجد دسترسی پیدا کنند. برای نظافت، مرمت و کارهای دیگر و احتمال دیگر این است که میگویند این جا محل استقرار قزل باشها بوده است یا محافظینی بوده است که میخواستند از امام جماعت یا مومنین محافظت کنند.
قرمز بودن ستونها
دو تا از ستونهای داخل مسجد قرمز رنگ است که در قسمت شرقی ایوان اصلی است. اما ماجرای قرمز بودن این ستونها این است که اوائل انقلاب آمدهاند و یک رنگ قرمزی به ستونها زدهاند که یا شعارها را یا یادگاری نویسیها را پاک کنند بعد میبینند تفاوتی نکرد و فضا را به هم زد و این حرکت را برای بقیه ستونها ادامه نمیدهند و بقیه را رنگ نمیکنند.
گزارش از جمال طاهری
پایان قسمت اول
باسلام و سپاس از متن زیبا وکاملتون
اسم مسجد را شیخ بهایی بخاطر شاه عباس صفوی مسجد شاه گذاشته و ربطی به محمدرضا شاه فراری ندارد. چرا اصرار داریم که اسمش را عوض کنیم.
سپاس