تاریخ انتشار :

رساله حقوق ۵۲

شرح رساله حقوق سیدالساجدین

این پنجاه حق، سراسر زندگى تو را احاطه کرده و به هیچ وجه نمى توانى از آنها بیرون بیایى، حفظ و عمل به آنها واجب است و از خدا در اداى این حقوق کمک بخواه و هیچ نیرو و قدرتى جز قدرت الهى نیست

به گزارش رهیافته (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) امام سجاد(ع) می فرماید:«وَ أَمَّا حَقُّ أَهْلِ الذِّمَّهِ فَالْحُکْمُ فِیهِمْ أَنْ تَقْبَلَ مِنْهُمْ مَا قَبِلَ اللَّهُ وَ تَفِیَ بِمَا جَعَلَ اللَّهُ لَهُمْ مِنْ ذِمَّتِهِ وَ عَهْدِهِ وَ تَکِلَهُمْ اِلَیْهِ فِیمَا طُلِبُوا مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أُجْبِرُوا عَلَیْهِ وَ تَحْکُمَ فِیهِمْ بِمَا حَکَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَى نَفْسِکَ فِیمَا جَرَى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ مِنْ مُعَامَلَه وَ لْیَکُنْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ ظُلْمِهِمْ مِنْ رِعَایَهِ ذِمَّهِ اللَّهِ وَ الْوَفَاءِ بِعَهْدِهِ وَ عَهِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله علیه وآله وسلم) حَائِل فَاِنَّهُ بَلَغَنَا أَنَّهُ قَالَ مَنْ ظَلَمَ مُعَاهِداً کُنْتُ خَصْمَهُ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ لاَ حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلاَّ بِاللَّهِ .

***

فَهَذِهِ خَمْسُونَ حَقّاً مُحِیطاً بِکَ لَا تَخْرُجْ مِنْهَا فِی حَال مِنَ الأَحْوَالِ یَجِبُ عَلَیْکَ رِعَایَتُهَا وَ الْعَمَلُ فِی تَأْدِیَتِهَا وَ الاِسْتِعَانَهُ بِاللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَى ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلاَّ بِاللَّهِ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ».

«امّا حق اهل ذمه این است که آنچه خدا از آنها پذیرفته، تو نیز بپذیرى و به پیمانى که خدا با آنها بسته است، وفادار باشى و طبق آنچه که از آنها خواسته شده، و باید به آن عمل کنند، رفتار نمایى. در معامله با آنها به حکم خدا عمل کن. رعایت ذمّه خدا و وفا به عهد او، و عهد رسول خدا، مانع از آن باشد که به آنها ستم کنى، از پیامبر به ما رسیده است که فرموده: هر کس بر هم پیمانى ستم نماید، من دشمن او هستم، از مخالفت با خدا بپرهیز.

این پنجاه حق، سراسر زندگى تو را احاطه کرده و به هیچ وجه نمى توانى از آنها بیرون بیایى، حفظ و عمل به آنها واجب است و از خدا در اداى این حقوق کمک بخواه و هیچ نیرو و قدرتى جز قدرت الهى نیست».

***

 حضرت آیت الله العظمی سبحانی در کتاب خود با عنوان«شرح رساله حقوق سیدالساجدین» به شرح آخرین و پنجاهمین حق که به اهل ذمّه اختصاص دارد پرداخته و مرقوم می دارند: «آیین اسلام، آیین خاتم و نبوت پیامرش پایان بخش نبوتها و کتاب آن، آخرین کتاب آسمانى است.

آیین اسلام، شرک را در قالب بت پرستى به رسمیت نمى شناسد، ولى پیروان شرایع آسمانى را تحت شرایطى مى پذیرد و شرایط پذیرش در کتابهاى بیان شده است، از این جهت آنان را در عمل به آیین خود، آزاد گذاشته و در مقابل پرداخت مالیاتى اندک، از جان و مال آنها دفاع مى کند.

رأفت اسلامى درباره اهل ذمّه بیش از آن است که در این رساله بیان گردد فقط به نقل سرگذشتى در دوران خلافت امیرمؤمنان(علیه السلام) بسنده مى کنم.

به امام گزارش رسید: مردى از سپاه معاویه زر و زیور یک زن مسیحى را به زور گرفته، و داد و فریاد آن زن به جایى نرسیده است. امیرمؤمنان(علیه السلام) پایه تأسف خود را از ستمى که بر اهل ذمه روا رفته است چنان بیان مى کند:

«فَلَوْ أَنَّ امْرَأً مُسْلِماً مَاتَ مِنْ بَعْدِ هـذَا أَسَفاً مَا کَانَ بِهِ مَلُوماً، بَلْ کَانَ بِهِ عِنْدِی جَدِیراً».([۱])

اگر مسلمانى پس از این رویداد غم انگیز بمیرد مورد مذمت نمى باشد بلکه شایسته این کار است.

از نشانه هاى جامعه با ایمان عمل به پیمان است چنان که مى فرماید:

(وَالَّذِینَ هُمْ لاَِمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ).([۲])

«آنان که امانت ها و عهد خود را رعایت مى کنند».

سید ساجدین(علیه السلام) درباره اهل ذمه چنین سفارش مى کند:

  1. تَقْبَلَ مِنْهُمْ ما قَبِلَ اللهُ: «آنچه که خدا از آنها پذیرفته تو نیز نپذیر».
  2. وَتَفی بِما جَعَل اللهُ لَهُمْ مِنْ ذِمَّتِهِ وَعَهدِهِ: به پیمانى که با آنها بسته است وفادار باش.
  3. وَتَحْکُمَ فِیهمْ بِما حَکَمَ اللهُ بِهِ على نَفْسِکَ فِیما جَرى بَیْنَک وَبَیْنَهُمْ مِنْ مُعامَلَه: در هر نوع برخورد و هر نوع معامله اى که با آنها دارید به حکم خدا عمل کن.
  4. وَلْیَکُنْ بَیْنَکَ وَبَیْنَ ظُلْمِهِمْ مِنْ رِعایَهِ ذِمَّهِ الله وَالْوَفاءِ بِعَهْدِهِ، وَعَهْدِ رَسُولِ اللهِ(صلى الله علیه وآله وسلم)حائِلٌ: پاسداشت ذمه خدا و وفا به پیمان او و پیمان رسول خدا، مانع از آن باشد که به آنها ستم کنى.

آنگاه امام سجاد(علیه السلام) سخن خود را به این گونه پایان مى بخشد و مى فرماید: این پنجاه حق چیزى که سراسر زندگى تو را دربرمى گیرد رعایت و عمل به آنها لازم است، و براى عمل به آنها باید از خدا استعانت جست، قدرتى جز قدرت خدا نیست، و سپاس از آن خدا است که پروردگار عالمیان است.

***

سپاس خدا را که به بنده ناچیز خود را توفیق داد که به شرح این رساله به صورت موجز بپردازد، ومؤلف از نگارش آن روز سوم رجب از سال ۱۴۴۰، روز شهادت امام هادى(علیه السلام) برابر ۱۹ اسفندماه ۱۳۹۷ فارغ گشت.

اللّهم تقبّله منّی بکرمک ولطفک

قم ـ مؤسسه امام صادق(علیه السلام)

جعفر سبحانى»    

[۱].  نهج البلاغه، خطبه ۲۷.

[۲].  مؤمنون:۸.

بخش پایانی کتاب شرح رساله حقوق سیدالساجدین به معرفی منابع اختصاص دارد:

فهرست منابع

پس از قرآن

  1. اصول کافى، شیخ کلینى، محمد بن یعقوب، تحقیق على اکبر غفارى، بیروت: دارصعب، چاپ چهارم، ۱۴۰۱ق.
  2. الأمالى، شیخ طوسى، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه، مؤسسه البعثه، قم: دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
  3. بحارالأنوار، ۱۱۰ج، علاّمه مجلسى، محمدباقر، تهران: دارالکتب الإسلامیه، بى تا.
  4. البرهان فى تفسیر القرآن، ۱۰ج، بحرانى، سید هاشم، بیروت: مؤسسه البعثه، ۱۴۱۹ـ ۱۴۲۱ق.
  5. تحف العقول عن آل الرسول(صلى الله علیه وآله وسلم)، ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحقیق على اکبر غفارى، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶ق.
  6. الترغیب والترهیب من الحدیث الشریف، منذرى، عبدالعظیم بن عبدالقوى، تحقیق مصطفى محمد عماره، بیروت: داراحیاء التراث العربى، چاپ سوم، ۱۳۸۸ق.
  7. تفسیر نور الثقلین، عروسى حویزى، عبدعلى، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، قم: مطبعه الحکمه، بى تا.
  8. تهذیب الکمال فى أسماء الرجال، ۳۵ج، مزّى، یوسف، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ چهارم، ۱۴۰۴ق.
  9. الخصال، شیخ صدوق، محمد بن على، تحقیق على اکبر غفارى، قم: مؤسسه النشر الإسلامى، ۱۴۱۶ق.
  10. دائره المعارف القرن العشرین، ۲۰ج، فرید وجدى، محمّد، بیروت: دارالفکر، بى تا.
  11. رجال النجاشى، ۲ج، نجاشى، احمد بن على، تحقیق محمد جواد نائینى، بیروت: دارالأضواء، ۱۴۰۸ق.
  12. روضه الکافى، شیخ کلینى، محمد بن یعقوب، تحقیق على اکبر غفارى، بیروت: دار صعب، چاپ سوم، ۱۴۰۱ق.
  13. روضه الواعظین، فتال نیشابورى، محمد بن حسن، تحقیق حسین اعلمى، بیروت: مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
  14. سفینه البحار ومدینه الحکم والآثار، ۴ج، محدث قمى، عباس بن محمدرضا، مشهد: آستان قدس رضوى، ۱۴۱۶ق.
  15. شرح رساله الحقوق، ۲ج، قبانچى، سید حسن بن على، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
  16. شرح نهج البلاغه، ۲۰ج، ابن ابى الحدید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه، چاپ سوم، ۱۳۸۵ق.
  17. الشهاب فی الحکم والآداب، یحیى بن حسین، تهران: برگ رضوان، ۱۳۸۴ش.
  18. عوالى اللئالى، ۴ ج، ابن ابى جمهور، محمد بن على، تحقیق مجتبى عراقى، قم: مطبعه سیدالشهداء(علیه السلام)، ۱۴۰۳ق.
  19. عیون الحکم والمواعظ، واسیط، على بن محمد لیثى.
  20. الغدیر، ج۱، امینى، عبدالحسین، ط نجف اشرف، سال ۱۳۶۴ق.
  21. غرر الحکم ودرر الکلم، ۲ ج، آمدى تمیمى، عبدالواحد، بیروت: مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، ۱۴۰۷ق.
  22. فتوح البلدان، بلاذرى، احمد بن یحیى، تحقیق رضوان محمد رضوان، قاهره: المکتبه التجاریه الکبرى، ۱۹۵۹م.
  23. قرب الاسناد، حمیرى، عبدالله بن جعفر، تحقیق مؤسسه آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، ۱۴۱۳ق.
  24. کنز العمال فى سنن الأقوال والأفعال، ۱۸ج، متقى هندى، على بن حسام الدین، بیروت: مؤسسه الرساله، ۱۴۰۵ق.
  25. مجمع البحرین، ج۴، طریحى، فخرالدین، تحقیق سید احمد حسینى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، ۱۴۰۸ق.
  26. المحجه البیضاء، ۸ج، فیض کاشانى، محسن، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، بى تا.
  27. مختصر تاریخ دمشق، ۲۹ ج، ابن منظور، محمد بن مکرجم، تحقیق روحیه نحاس، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۴ق.
  28. مروج الذهب ومعادن الجوهر، ۴ج، مسعودى، على بن حسین، بیروت: دارالاندلس، ۱۳۸۵ق.
  29. مستدرک الوسائل، ۱۸ج، نورى طبرسى، حسین، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)لاحیاء التراث، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق.
  30. مسند طیالسى، سلیمان بن داود، بیروت: دارالمعرفه، بى تا.
  31. مکارم الأخلاق، ۲ج، طبرسى، حسن بن فضل، تحقیق علاء آل جعفر، قم: مؤسسه النشر الإسلامى، ۱۴۲۱ق.
  32. مناقب آل ابى طالب، ابن شهر آشوب، محمد بن على، تحقیق یوسف بقاعى، بیروت: دارالأضواء، ۱۴۱۲ق.
  33. نهج البلاغه، شریف رضى، تحقیق عزیزالله عطاردى، تهران: بنیاد نهج البلاغه، ۱۳۷۲ش.
  34. نهج الفصاحه، ۲ج، ابوالقاسم پاینده، تهران، اسلامیه، ۱۳۳۷ش.
  35. الوافى، ۲۶ج، فیض کاشانى، محسن، اصفهان: مکتبه الإمام امیرالمؤمنین على(علیه السلام)العامه، ۱۴۳۰ق.
  36. وسائل الشیعه، ۲۰ج، حرّ عاملى، محمد بن حسن، بیروت: داراحیاء التراث العربى، ۱۴۰۳ق.

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار