او پس از ۵۴ سال زندگی در ۲۰ اکتبر ۱۹۰۰ میلادی در «قاضی کوی» واقع در استانبول ترکیه دار فانی را وداع گفت؛ در آستانه سالگرد درگذشت نعیم فراشری با مقدمهای از آلبانی نگاهی به زندگی و آثار این شاعر برجسته خواهیم داشت:
آلبانی در جنوب غربی شبه جزیره بالکان و قاره اروپا قرار دارد و با کشورهای مونته نگرو، صربستان، مقدونیه ویونان مرز مشترک دارد. جمعیت آن حدود ۴ میلیون نفر است که بیشتر آنها آلبانیایینژادند و حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح(ع) در این شبه جزیره ساکن شدند.
هفتاد درصد آلبانیاییها مسلمان، بیست درصد ارتدکس و ده درصد باقیمانده، کاتولیکک هستند، زبان آلبانیایی، که ۹۸ درصد جمعیت کشور با آن سخن میگویند، از نظر زبانشناسی شاخهای مستقل و به زبانهای هند و اروپایی تعلق دارد و خط این کشور از ۱۹۰۸ میلادی به لاتین تغییر یافته است.
نهضت کربلا و بکتاشیسم در آلبانی
یکی از فرقهها که حدود ۳۰ درصد مسلمانان را تشکیل میدهند، فرقه«بکتاشی» است. این فرقه در آلبانی دارای ویژگیهای جداگانهای است و تحقیقاتی که تا به امروز به انجام رسیده است، این حقیقت را به اثبات میرساند که «بکتاشیه» در آلبانی رواج بسیاری داشته و از دهه نخست قرن بیستم میلادی به عنوان مرکز جهانی بکتاشیان شناخته شده است.
طرفداران این طریقت، معتقد به رسول اکرم(ص) و دوازده امامِ شیعیان و در انتظار ظهور مهدی(ع) هستند و در دهه اول ماه محرم، برای امام حسین(ع) سوگواریمیکنند و یکی از مهمترین مراسم دینی در تکایای آلبانی برگزاری مراسم عاشورا است.
ارادت شاعران آلبانی به امام حسین(ع)
در میان شاعران آلبانی کسانی هستند که در اشعار خود، عشق خود را به امام حسین(ع) نشان داده و ابیاتی را با موضوع حماسه حسینی سرودهاند.
از جمله این شاعران بابا کمالالدین شمیمی، بابا سرسم علی، دالیب فراشری و برادر کوچکش شاهین فراشری و شاعری توانا به نام نعیم فراشری است.
نعیم فراشری؛ شاعر نهضت ملی ـ میهنی
محمدنعیم، در سال ۱۸۴۶ در روستای فراشر، حومه داخلی بخش پرسمدی از ناحیه مرکزی داغلی در جنوب آلبانی در یک خانواده نامدار متولد شد. پدرش خالد بیگ و پدربزرگش دورموش بیگ از خاندان مشهوری بودند که از روستای برات به فراشر کوچ کرده بودند. او هنوز کودک بود که پدرش درگذشت. برادر بزرگترش عبدالله فراشری یکی از معروفترین سیاستمداران و آزادیخواهان آلبانی تحت سلطه عثمانی بود، و برادر کوچکترش شمسالدین سامی فراشری، صاحب فرهنگ جامع ترکی و قاموسالاعلام از دانشمندان مشهور لغت ترک و تاریخ و جغرافیا بود.
نعیم آموزشهای اولیه را در زادگاهش فراشر فراگرفت. معلم او در مکتب یک شیخ بکتاشی بود که به وی قرآن، احکام دین، دانشهای پایه و همچنین شعرهای فارسی و زبان ترکی عثمانی را تعلیم میداد.
در سال ۱۸۷۱ به قسطنطنیه رفت و پس از مدتی کوتاه که در آنجا میزیست و به کار نویسندگی اشتغال داشت، مبتلا به سل شد. در همین زمان بود که برادرش شمسالدین سامی نیز به استانبول نزد وی آمد و با او در امر نویسندگی همکاری کرد.
نعیم پس از بهبودی مجدداً به یوآنینا مراجعت کرد و در آن شهر بود که نخستین شعر خود را به فارسی به نام «تخیلات» سرود. در یوآنینا وی ابتدا در اداره گمرک که جزء ادارات حکومت عثمانی در آلبانی بود مشغول به کار شد. در سال ۱۸۸۲ به لحاظ فعالیتهای سیاسی و شرکت در جنبشهای آزادیخواهانه و استقلالطلبانه، ناگزیر از ترک وطن و اقامت اجباری در استانبول شد. پس از مدتی به علت ابراز استعداد و تألیف و ترجمهٔ کتاب، به مقام مستشاری وزارت معارف عثمانی منصوب شد و تا پایان زندگی در سال ۱۹۰۰ در آن شغل ماند. سالها پس از مرگ او بود که بقایای جنازهاش را به تیرانا بردند و در آنجا به خاک سپردند.
او که شاعر معروف نهضت ملی ـ میهنی آلبانی است، از بزرگترین شاعران بکتاشیه محسوب میشود و در ادبیات آلبانی نقش به سزایی دارد. به عقیده وی، مذهب در تقویت جنبه معنوی تربیت انسان بسیار مؤثر است. از این رو، مردم مؤمن آلبانی را همیشه موعظه میکرد. او درباره تربیت کودکان و نوجوانان مقالاتی از خود به جاگذاشته و در همین خصوص اشعار «بهشت» و «ایمان» را نیز سروده است.
نعیم با علاقه فراوان آثار نویسندگان بزرگی همچون سعدی و جلال الدین رومی را مطالعه کرد و از آن به بعد تحت تأثیر آنها قرار گرفت و شروع به نگارش به زبان فارسی کرد. کتاب تخیلات او، که به زبان فارسی نوشته شده، بیانگر احساسات و نگرش درونی نعیم به زندگی است و کتاب «دستور زبان فارسی» او در سال ۱۸۷۱ به چاپ رسید و در۱۸۷۷ تجدید چاپ شد.
او همچنین به خلق آثار نظم و نثر به زبان مادری پرداخت و این متون هنوز بهعنوان پایه تحصیلی ادبیات مدارس آلبانی تدریس میشوند.
نعیم با نوشتن دیوان منظوم تاریخ اسکندربیک (۱۸۹۸ م) در بیان حماسه خونین کربلا، شعر حماسی در ادبیات آلبانی را پایهگذاری کرد.
از جمله اشعار او میتوان به شعر زیر اشاره کرد:
و به محمد و علی
و خدیجه و فاطمه
حسن و حسین
و به دوازده امام (ایمان دارم)
آنها وجود داشتند و حقیقت داشتند
اصل و نسب ما به علی باز میگردد
او به ما راه حق را نشان داد
جد ما جعفر است
او در شعر دیگرش تحت عنوان عباس علی میگوید:
ای فرشتهای که نزد من آمدی
از سوی خدای مقتدر آمدی
چرا از کربلا برایم نمیگویی؟
تا در اشکک غرق شوم
ای میدان کربلا!
که در جلوی چشمانم نقش بستهای
با خون پاک عباسعلی
ای خدای بزرگ این چه حکمتی است؟
او در یکی دیگر از شعرهایش میگوید:
چرا فاطمه و دوازده امام را عزیز میداریم؟
و به حسن و حسین عشق میورزیم؟
برای آن که آنها برحقّند
و اصحاب فضلاند
و به کسی بدی نکردهاند…
تجلی مفاهیم قرآنی و احادیث در اشعار
از جمله ویژگیهای اشعار نعیم فراشری میتوان به تجلی مفاهیم قرآنی و احادیث اشاره کرد که در همین راستا توجه به کتاب «درسها» از آثار این شاعر آلبانیایی حائز اهمیت است.
در این کتاب جملات زیادی از نعیم میبینیم که برگرفته از آیات قرآنی و احادیث پیامبر است. نعیم مطلع این کتاب را با آیه ۳۰ سوره نمل «إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ: که از طرف سلیمان است و [مضمون آن] این است به نام خداوند رحمتگر مهربان» آغاز کرده است.
همچنین در ادامه کتاب درسها به جملاتی برمیخوریم که شباهت زیادی به آیه ۳۵ سوره نور «اللَّهُ نُورُ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ: خدا نور آسمانها و زمین است»، آیه ۱ سوره فاطر «الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ: سپاس خداى را که پدیدآورنده آسمان و زمین است»، آیه ۴ سوره تین «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ: [که] براستى انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم»، آیه ۱۱۵ سوره بقره «فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ: پس به هر سو رو کنید آنجا روى [به] خداست»، آیه ۲۷ آل عمران «تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَتُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَتُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ: شب را به روز در مى آورى و روز را به شب در مىآورى و زنده را از مرده بیرون مى آورى و مرده را از زنده خارج مىسازى» و آیه ۴۹ سوره ذاریات «وَمِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ: و از هر چیزى دو گونه [یعنى نر و ماده] آفریدیم» دارد.
احادیث نبوی «تناکحوا تناسلوا تکثروا، فإنی اباهی بکم الامم یوم القیامه: مردان و زنان با همدیگر ازدواج کنید و دارای نسل گردید و زیاد شوید، به راستی که من مباهات میکنم به واسطه شما در مقابل امتهای دیگر در روز قیامت، «الخمر ام الخبائث: شراب مادر بدیهاست»، «خیرالناس من ینفع الناس: بهترین انسان کسی است که خیر و نفع آن به دیگر انسانها برسد»، «مثل المؤمنین فی توادهم و تراحمهم و تعاطفهم، مثل الجسد الواحد إذا اشتکی منه عضو تداعی له سایر الجسد بالسهر و الحمی: اعضای جامعه با ایمان، در ابراز مهر، دلسوزی و عواطف مانند یک تناند، هرگاه عضوی از آن به درد آید، دیگر عضوها قرار نخواهند داشت و همچنین حدیث «حب الوطن من الایمان: عشق به وطن از نشانههای ایمان است» نیز در اشعار او هویداست.
کتاب کربلا؛ نماد حماسه ملی مذهبی
نعیم فراشری، شخصیتی ذومراتب داشت. از یک سو قهرمان ملی ـ ادبی کشور است و از سوی دیگر بنا بر نوشته یک نویسنده آلبانیاییشناس اهل کانادا به نام روبرت السی، کتاب «کربلا»ی او، نماد حماسه ملی مذهبی آلبانی است.
این کتاب به همت نمایندگی فرهنگی کشورمان در آلبانی و با حمایت کمیته مطالعات و تحقیقات مجمع جهانی اهل بیت(ع) منتشر شد. نعیم در این کتاب که به زیبایی تمام در قالب اشعاری به وصف این رخداد و مدح خاندان اهل بیت(ع) پرداخته است.
این اثر چاپ مجدد شد و با طرحی نو بر روی جلد آن که فضای کربلا را بیش از دفعات قبل برای خواننده تداعی میسازد و در پشت جلد آن اثر مینیاتور استاد فرشچیان با عنوان عصر عاشورا و توضیحات مربوط به آن طراحی شده است.