تاریخ انتشار :

قرقیزستان

دین و دین داری در قرقیزستان

بسیاری از نواحی قرقیزستان تا قرن هجدهم به اسلام نگرویده بودند و حتی پس از گرویدن نیز به فرق صوفیه که باورهای محلی را با دین خود آمیخته بودند گرایش داشتند. روس ها و اوکراینی ها به مسیحیت اورتودوکس گرایش دارند…

به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) کشور قرقیزستان یکی از کشور های آسیای مرکزی می باشد که بعد از استقلال از شوروی، در صدد بازگشت به هویت خود و به دست آوردن هویتی مستقل از دوران شوروی است، قرقیزستان همانند سایر کشور های آسیای مرکزی تعداد قابل توجهی مسلمان را در خود جای داده، مسلمانان بومی و مهاجر عمده گروه های اسلامی در این کشور را تشکیل می دهند، بنابراین در راستای آشنایی با وضعیت دین و آئین مذهبی در آن دیار ، خصوصا وضعیت مسلمانان قرقیزستان؛ مطلب ذیل ارائه شده است:

مقدمه:

 پیدایش نام قرقایز یا قرقیزبه قرن نهم باز می گردد. منشا پیدایش مردم قرقیز در منطقه دره یِنیسی واقع در سیبری است که در پی فشارهای مغولها به منطقه قرقیزستان کنونی مهاجرت نمودند. مردم قرقیز بر این باورند که نام قومشان به معنی قرققیز یعنی چهل دختر است و اینکه آنها نوادگان چهل قبیله هستند. امروزه بیشتر مردم قرقیز در کشور جمهوری قرقیزستان زندگی می کنند، اما گروههایی از آنان در چین، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز وجود دارند. قرقیزستان، پیشتر جمهوری سوسیالیستی شوروی قرقیز یا قرقیزیا نام داشت. [۱]

قرقیزستان مساحتی بالغ بر ۱۹۸۵۰۰ کیلومتر مربع دارد. همسایگان آن در جنوب شرقی چین، در شمال قزاقستان، در جنوب غربی تاجیکستان و در شمال غربی ازبکستان هستند. افزون بر آن تاجیکستان و ازبکستان زمام دو ناحیه را در مناطق جنوبی کشور و درون مرزهای قرقیزستان در دست دارند. نود و چهار درصد از مساحت این کشور کوهستانی بوده، تنها ۲۰ درصد از خاک آن برای کشت مناسب است. دره ها و کناره های اندک جاده های آسفالته از تراکم جمعیتی بالایی برخوردار است. [۲]

بیشکک پایتخت قرقیزستان در شمال و در نزدیکی مرز قزاقستان واقع شده است و مکانی است که در دوره شوروی فرونزنامیده می شد. منطقه نارین در مرکز قرقیزستان به نسبت دور از دسترس است و همینجا است که فرهنگ ناب قرقیزی را می توان یافت. [۳]

تاریخ و روابط قومی و نژادی

مردم قرقیز در ابتدا در سیبری ساکن بودند. فشارهای وارده از سوی مغولها سبب پراکنده شدن آنها به شکل قبیله های صحراگرد شده و موجب حرکت آنها به سوی منطقه امروزی قرقیزستان شد. در این مکان آنها به اطاعت خان نشین کوکندیان در آمدند. با این وجود، شورشهای بسیاری بر ضد آنها اتفاق می افتاد. قرقیزستان در گسترش به سوی جنوب با روسیه متحد شد. سپس روسیه کوکندها را از میان برداشت و بر قرقیزستان به عنوان بخشی از ترکستان روسیه حکمفرمایی کرد. قرقیزها در سال ۱۹۱۶ بر ضد سرازیر شدن روستاییان روسی به منطقه و از دست دادن چراگاه های خود شورش کردند. پس از به قدرت رسیدن کمونیستها جنبشهای گروههایی همچون “باسمه چی” به مبارزه برای دستیابی به استقلال همچنان ادامه داد. ایجاد کشتزارهای جمعی توسط استالین باعث شد اعتراضاتی به شکل کشتن رمه ها و گریختن به چین رخ دهد. [۴]

قرقیزها تا زمان کنترل کمونیستها هنوز مردمی صحراگرد بودند که به صورت تک قبیله ای زندگی می کردند. نظریه ملت قرقیز در دوره حاکمیت شوروی به وجود آمد. سنتهای قرقیزی، پوشاک ملی، و هنر به عنوان عوامل تمایز آنها از همسایگانشان شناخته می ­شدند. امروزه مردم این کشور از کلاه ملی قرقیزی (قالپاق) ، ساز ملی (قموز) ،ورزش ملی (اولاک) ، خانه ملی (بز- اویی) و نوشیدنی ملی (قومیش) و غذاهای ملی سخن می گویند. سپس استالین به طور عمدی مرزهایی را نامتناسب با موقعیت های مکانی سنتی جمعیتهای قومی ترسیم نمود که سبب شد شمار بسیاری از قومیت ازبک و ترکمن درون مرزهای قرقیزستان جای داده شوند. این امر، سطحی از تنشهای بین قومی را در منطقه باقی می گذاشت تا این گروه های کاملا مرتبط فرصت قیام بر ضد او را نداشته باشند.

قرقیزستان مانند بسیاری از همسایگانش در هنگام فروپاشی شوروی بر ضد استقلال رای داد. قرقیزها بدون داشتن سابقه ای به عنوان یک ملت مستقل، با مشکلات بسیاری در نبود کنترل مرکزی دولتی روبرو بوده اند. مردم قرقیزستان به هر روی با این چالشها روبرو شده اند و قرقیزستان به عنوان دموکراتیک ترین و بازار مدارترین کشور آسیای میانه باقی مانده است. [۵]

قرقیزستان کشوری با تنوع قومی است که این تنوع سبب پدید آمدن تنشهایی میان گروههای مختلف قومی می شود. روسهای ساکن در قرقیزستان بر خلاف کشور همسایه ازبکستان به عنوان مردمی که از نظر اخلاقی فاسد هستند در نظر گرفته نمی شوند. با این وجود روسها ادعا می کنند که مردم قرقیز نسبت به آنها تبعیض قائل می شوند. افزون بر آن، گروههای کوچکتر مانند اویغورها و دونگاها از تبعیضهای گسترده شکایت دارند.

قویترین تنشهای قومی میان ازبک ها و قرقیزها، بویژه در منطقه جنوبی اوش، دیده می شود. در سال ۱۹۹۰ شورش ها و نبردهایی بین این گروه ها بر سر رقابت بر سر مسکن و شغل صورت گرفت. برآورد می شود که دویست تا سیصد هزار نفر در جریان این جنگ کشته شدند. تنش های بین دولتی نیز در سطح بالایی قرار دارند که آتش برخوردهای قومی را شعله ور تر می نماید. [۶]

دین و دین داری در قرقیزستان

بسیاری از نواحی قرقیزستان تا قرن هجدهم به اسلام نگرویده بودند و حتی پس از گرویدن نیز به فرق صوفیه که باورهای محلی را با دین خود آمیخته بودند گرایش داشتند. روس ها و اوکراینی ها به مسیحیت اورتودوکس گرایش دارند.

اکثریت جمعیت قرقیزستان را مسلمانان تشکیل می‌دهند‌. در این کشور ترکان به‌طور سنتی مسلمان هستند و اقلیت روس دارای دین مسیحی هستند‌:

۱٫ مسلمان (عمدتاً سنی) : ۸۰ %

۲٫ مسیحی : ۱۷ %

۳٫ بقیه : ۳ %. [۷]

فرهنگ های دینی – اسلامی مردم قزقیزستان

مردم قرقیز در گذشته به جادوگران و درمانگران سنتی وابسته بودند. برخی این فرضیه را مطرح می کنند که ماناسچی در اصل جادوگرانی بودند که از روح ماناس برای شفا یاری می جستند. جادوگران حرفه ای هنوز وجود دارند و به طور معمول سالمندانی که راه و رسم جادوگری را بلد هستند این گونه مراسم را برای خانوده و دوستان به جای می آورند. ملاهای اسلامی برای مراسم ازدواج، ختنه و خاکسپاری حضور می یابند.

مقبره ­ها و چشمه ها برای مردم قرقیز مکانهای مقدسی هستند. آرامگاه ها بر روی بلندترین نقطه تپه ها ساخته می شوند و قبرها را با بناهایی ساخته شده از گل و آجر و بی استفاده از آهن مشخص می کنند. زیارت کنندگان بر سر مزار شهدا و افراد مقدس دعا می خوانند و به بوته های اطراف قبر او دخیل می بندند. چشمه هایی که از کوهستان ها سرچشمه می گیرند نیز به همین ترتیب زیارت می شوند. [۸]

مراسم خاکسپاری به سنت اسلامی انجام می شود، اما در مراسم سوگواری چنین نیست. بر خلاف شرع اسلام پیکر مرده را برای دو تا سه روز به نمایش می گذارند تا تمام اعضای خانواده بتوانند خود را برای گفتن خداحافظی برسانند. وقتی کسی می میرد یک بز- اویی برپا می شود. مرد درگذشته را رو به راست و زن درگذشته را رو به چپ می خوابانند.

فقط زنان حق شیون و زاری درون بز- آویی را دارند و مردان در بیرون و به دور دیوار بز- اویی به شیون می پردازند. همسر و دختران متوفی در کنار پیکر او می نشینند و ترانه های سوگواری برای او خوانده و به بازدیدکنندگان خوشامد می گویند. همسر فرد درگذشته جامه سیاه می پوشد اما دختران او لباسی به رنگ آبی تند بر تن می کنند. همزمان با ادای احترام هر یک از حضار ملا قطعه ای از قران را می خواند. [۹]

مراسم خاکسپاری در ظهر برگزار می شود. بدن متوفی شسته شده و درون کفن پیچیده شده و پارچه ای بر دور کفن پیچیده می شود. پس از آن بدن مرده را بیرون بز- اویی می گذارند و آخرین دعا به نام جنازه بر او خوانده می شود. تنها مردان برای خاکسپاری می روند و زنان در روز بعد قبر را زیارت می کنند.

تا چله شخص متوفی خانواده او هر پنجشنبه یک گوسفند را به یاد او می کشند. افرادی که نتوانسته بودند در مراسم خاکسپاری حضور داشته باشند، در این مواقع برای ادای احترام حاضر می شوند. در پایان چهلمین روز درگذشت مراسم بزرگی به نام “کرکو برگزار می شود و یک گاو یا اسب کشته می شود.

در نخستین سالگرد یک مراسم یادبود به نام اش یا ییلدیک برگزار می شود که دو روز طول می کشد. روز اول به سوگواری اختصاص دارد و روز دوم به بازی و اسبدوانی پرداخته می شود.

قرقیزها بر این باورند که روح مرده می تواند به بازماندگانش کمک کند. قرقیزها در هنگام دعا برای نیاکانشان غذا می برند و بر قبر او آب می ریزند تا متوفی تشنه نماند. پا گذاشتن بر روی قبر ممنوع است و از آنجاییکه بلندی ها برای قرقیزها مقدس هستند گورستان ها را بر بالای تپه ها می سازند. [۱۰]

شیعیان قرقیزستان:

در حال حاضر اکثریت مردم قزاقستان، مسلمان و اهل تسنن هستند، همچنین اکثریت مسلمانان قرقیزستان پیرو مکتب حنفی بوده و تعداد شیعیان بومی در این کشور اندک میباشد. برهیمن اساس شیعیان قرقیزستان را بومیان این کشور همراه با مهاجرانی از ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و پاکستان تشکیل میدهد. شیعیان قرقیزیستان فرقههای مختلفی دارند که البته اکثریت با شیعیان اثنی عشری است. بیشتر شیعیان در قرقیزستان آذری الاصل هستند که اثنی عشری بوده و عمدتا مقیم بیشکک میباشند. این افراد در سالهای فشار استالینی از آذربایجان شوروی به این مناطق کوچانده شده اند.[۱۱] شیعیان ایرانی نیز بخش دیگری از شیعیان قرقیزستان هستند که به واسطه تجارت یا کار در این کشور اقامت دارند. این تعداد دارای هیچ انجمنی نیستند و تنها در ایام سوگواریها و اعیاد مذهبی در حسینیه ایرانیها در خیابان مرکزی بیشکک گرد هم میآیند. [۱۲]

هم اکنون پنج مسجد بزرگ شیعیان در بیشکک، پایتخت قرقیزستان وجود دارد، یک مسجد متعلق به شیعیان نیز در سال ۱۹۹۴ در شهر کانت تاسیس گردید. در این بین جمهوری اسلامی ایران با ساخت مسجد امام علی(ع) به عنوان مسجدی برای شیعیان قرقیزستان در بیشکک، در اقامه مجالس و مناسبتهای اسلامی به ویژه گرامی داشت شهادت ائمه اطهار(ع) در این کشور سهم زیادی داشته اند. بخصوص که شیعیان قرقیزستان عموما در مسجد امام علی(ع) بیشکک جمع میشوند و مراسمهای مذهبی خود را انجام میدهند. دراین بین به رغم این که اکثر شیعیان قرقیزستان ایرانی الاصل نیستند، اما به این سبب که اکثریت آنها اثتی عشری هستند، لذا دارای پیوندهای عمیقی با شیعیان ایران میباشند. [۱۳]

شیعیان از نظر قومی و زبانی:

اکثر شیعیان قرقیزستان آذری‌های آذربایجانی هستند که طی سال‌های ۱۹۳۷ الی ۱۹۵۲ میلادی به جنوب قزاقستان تبعید شده و از آنجا به قرقیزستان کوچ کرده اند. درصدکمی از شیعیان، ایرانی‌های تبعیدی هستند که به خاطر فعالیت‌های سیاسی توسط شاهان پهلوی از کشور رانده شده بودند. پس از فروپاشی شوروی از کشورهایی مانند آذربایجان، پاکستان، افغانستان و جمهوری اسلامی ایران نسل جدید شیعیان به دنبال تحصیل، تجارت و زندگی به این کشور مهاجرت کرده اند. [۱۴]

بعد از آذری‌ها، شیعیان فارسی زبان (اعم از ایرانی و افغانی) در این کشور اکثریت را به خود اختصاص داده‌اند.

شیعیان قرقیزستان در مشاغلشان تمایز خاصی از سایر مردم این جمهوری ندارند. صد در صد آنان با سواد هستند. در مشاغل مختلف (از نگهبانی گرفته تا معاون وزیر) دولتی و غیر دولتی مشغول به کار هستند. در کل زندگی متوسط و متوسط به بالایی دارند و این امر باعث شده است که آذریها قشر محترم جامعه به حساب بیایند. عمده مشاغل آذریها در قرقیزستان عبارت است از: تجارت، پزشکی، وکالت دادگستری، پلیس، رانندگی… آذریها در جامعه قرقیزستان خیلی به ندرت و به صورت ناشناخته شغل‌های پایین اجتماعی دارند. اکثر شیعیان ایرانی مقیم شهر بیشکک و دیگر شهرها که نزدیک به ۵۰۰ خانوار ثابت و ۱۰۰ خانوار غیر ثابت می‌باشند، در سطوح مختلف به تجارت مشغول هستند. شیعیان ایرانی در قرقیزستان از نظر مردم مهمانان محترمی هستند. [۱۵]

کمتر از یک سوم افغانی‌های مقیم قرقیزستان شیعه و کمتر از نصف آنان اثنی عشری هستند (بر اساس آمار غیر رسمی و مشاهدات میدانی). این دسته از شیعیان فعلاً جایگاه ثابتی در جامعه قرقیزستان پیدا نکرده اند. و به استثنای چند نفر که در کار تجارت هستند بیشتر در کارخانهها و کارگاه‌های خصوصی مشغول به کار هستند. [۱۶]

مراکز، مساجد و اماکن مقدس شیعیان در قرقیزستان:

در ادامه به مهمترین مراکز و اماکن مقدس شیعیان در قرقیزستان اشاره می شود[۱۷]:

۱٫ مسجد امام علی(ع) در «بیشکک» تنها مسجد شیعیان در قرقیزستان است که در سال ۱۳۸۱ به‌همت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وجامعه المصطفی العالمیه و با کمک شیعیان آذری احداث شده است.[۱۸]

۲٫ در جنوب قرقیزستان در استان “باتکن” منطقه‌ای به‌نام «قدم جای» وجود دارد که گفته می‌شود رد پای مبارک حضرت علی (ع) را در خود دارد. [۱۹]

۳. سایر اماکن وابسته به شیعیان:

بنیاد کوثر در شهر بیشکک که با قرقیزها مشترک است.

ب. فروشگاه الهدی در شهر بیشکک که مربوط به جمهوری اسلامی است.

ج. مسجد مشترک آذری زبانان شیعه و سنی در شهر کانت (حومه بیشکک)

د. حسینیه سفارت جمهوری اسلامی ایران که متعلق به ایران است[۲۱]

 

*  دکتر مرتضی اشرافی ؛ کارشناس مسایل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز


[۱] . فریده هیات، اسلام گرایی دوباره در قرقیزستان: جنسیت، فقر جدید و بُعد معنوی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، دوره چهارم، ۱۳۸۴، شماره ۴۹۹٫

[۲] . غلام رضا رهرام، تاریخ آسیای مرکزی در دوران اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱٫

[۳] . فریده هیات، اسلام گرایی دوباره در قرقیزستان: جنسیت، فقر جدید و بُعد معنوی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، دوره چهارم، ۱۳۸۴، شماره ۴۹۹٫

[۴] . نگاهی به موقعیت مسلمانان قرقیزستان، پورتال اهل‌ بیت (ع) ـ وابسته به مجمع جهانی اهل‏ بیت (ع)، ۷ اردیبهشت ۱۳۹۰

[۵] . نگاهی به تاریخچه “قرقیزستان”، دانشنامه بین الملل، پایگاه اطلاع رسانی باشگاه خبرنگاران جوان، به آدرس اینترنتی : http://www.yjc.irتاریخ انتشار، ۲۱ دی ۱۳۹۳

[۶] . فاطمه کاشف الغطا، مطالعات کشورها(۲)، قرقیزستان، آمار، وضعیت شیعیان، اطلاعات عمومی، سایت پژوهشهای سیاسی، ۱۳٩٠/٢/۸.

[۷] . مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی مسلمانان و شیعیان آسیای مرکزی، قم، گروه مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۹۵٫

[۸] . نگاهی به موقعیت مسلمانان قرقیزستان، پورتال اهل‌ بیت (ع) ـ وابسته به مجمع جهانی اهل‏ بیت (ع)، ۷ اردیبهشت ۱۳۹۰

[۹] . فاطمه کاشف الغطا، مطالعات کشورها(۲)، قرقیزستان، آمار، وضعیت شیعیان، اطلاعات عمومی، سایت پژوهشهای سیاسی، ۱۳٩٠/٢/۸.

[۱۰] . غلام رضا رهرام، تاریخ آسیای مرکزی در دوران اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱٫

[۱۱] . پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، گزارش نماینده جامعه المصطفی(ص) در جمهوری قرقیزستان، پژوهشکده مطالعات منطقه ای، تاریخ دسترسی، اسفند ۱۳۹۳۳٫

[۱۲] . همان.

[۱۳] . شعیب بهمن، ژئوپلیتیک تشیع در آسیای مرکزی.

[۱۴] . مرتضی اشرافی، کشور شناسی قرقیزستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۲٫

[۱۵] . مرتضی اشرافی، کشور شناسی قرقیزستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۲٫

[۱۶] . همان.

[۱۷] . مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی مسلمانان و شیعیان آسیای مرکزی، قم، گروه مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۹۵٫

[۱۸] . مرتضی اشرافی، کشور شناسی قرقیزستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۲٫

[۱۹] . قدم جای، زیارت گاه مردم مسلمان قرقیزستان، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وب سایت سازمان، تاریخ نشر : ۰۸/۱۱/۱۳۹۲

[۲۱] . پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، اسناد موجود درخصوص جمهوری قرقیزستان،‌ پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، پژوهشکده مطالعات منطقه ای، مرکز اسناد، تاریخ دسترسی، فروردین ۱۳۹۴۴٫

منبع: حوزه نیوز

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار