تاریخ انتشار :

پاکستان

بانکداری اسلامی، صرفاً انگیزه‌های دینی نیست

دلایل رشد بانکداری اسلامی در پاکستان و سایر نقاط جهان تنها به عوامل اعتقادی باز نمی‌گردد. با عمیق‌تر شدن بحران‌های مالی در جهان، اعتقاد به بانکداری سنتی متعارف کاهش یافته و این امر به افزایش اقبال جهانی به نظام بانکداری اسلامی منجر شده است.

به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان )  به نقل از Dawn، در آخرین آخر هفته مِی ۲۰۲۲(خردادماه گذشته)، هتل موون پیک کراچی میزبان رویدادی هیجان‌انگیز بود. ۴۵۰ نفر مخاطب آماده شنیدن سخنرانی کارشناسانی از مالزی، مالدیو، قطر، امارات متحده عربی، ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، ترکیه، بحرین و پاکستان بودند و ۴۵۰۰ شرکت‌کننده دیگر نیز به صورت آنلاین در جلسات حضور داشتند.

این بخشی از رخداد‌های مجمع جهانی مالی اسلامی ۲۰۲۲(World Islamic Finance Forum ۲۰۲۲) است. کنفرانس دو روزه‌ای که مرکز تعالی در امور مالی اسلامی(CEIF) در مؤسسه مدیریت بازرگانی(IBA) برگزار کرد. یکی از نکات برجسته این رویداد، سخنرانی دکتر مفتاح اسماعیل، وزیر دارایی پاکستان بود که از طریق تماس تصویری انجام شد.

 

اذعان مقامات پاکستانی به وضعیت رو به رشد بانکداری اسلامی

اسماعیل در حالی که درباره حکم اخیر دادگاه فدرال شریعت مبنی بر اینکه همه بانک‌ها در پاکستان باید به بانکداری اسلامی تبدیل شوند، گفت: ما در جهت درست کار می‌کنیم. فکر می‌کنم پاکستان به‌عنوان یک کشور به سمت اجرای کامل سیستم تأمین مالی اسلامی و بانکداری بدون ربا حرکت می‌کند.

بانکداری اسلامی در پاکستان غیر قابل توقف به نظر می‌رسد، در حالی که سپرده‌های بانکی متعارف به‌طور متوسط ​​سالانه ۱۳ درصد رشد داشته؛ سپرده‌های بانکداری اسلامی در همین دوره ۴۲ درصد رشد داشته است. با توجه به پیشی گرفتن بانکداری اسلامی از بانکداری مرسوم که حتی کشورهای غیرمسلمان مزایای آن را تشخیص می‌دهند، اقبال به تأمین مالی اسلامی در سرتاسر جهان در حال افزایش است. آیا این می‌تواند آینده بانکداری باشد؟

مرتضی سید، سرپرست بانک دولتی پاکستان(SBP) نیز از طریق مجازی در این کنفرانس شرکت کرد و گفت که تأمین مالی اسلامی به‌طور گسترده به عنوان یکی از سریع‌ترین بخش‌های رو به رشد در تأمین مالی جهان شناخته شده است.

مشارکت مشتاقانه مخاطبان و گستره گفت‌وگوها این امر را روشن می‌کند که بانکداری اسلامی به شکل گسترده‌ای وارد نظام مالی شده است و به رشد خود ادامه خواهد داد.

تغییر ظاهری بانک‌ها با المان‌های اسلامی

از هر مغازه‌‌دار پاکستانی در مورد نحوه انتقال پول بپرسید آن‌ها به احتمال زیاد یک شماره حساب در بانک میزان به شما ارائه می‌دهند که در حوزه بانکداری اسلامی در پاکستان پیشگام است.

شعب بانک‌های مختلف پاکستان کم کم ظاهر خود را تغییر داده‌اند. کلماتی مانند صدق، ایمان و اخلاص در پیام رسانه‌ای بانک‌ها رایج‌تر شده است. خط عربی و اجرای هنرمندانه آیات قرآن بر دیوارهای سالن بانک‌ها ظاهر شده و حتی لوگوی بانک‌ها دارای عناصر خوشنویسی و الگوهای هندسی مرتبط با هنر اسلامی است.

کارکنان این بانک‌ها نیز اخیراً لباس متفاوتی می‌پوشند. مهمتر از همه، زنان را می‌توان با عبا و پوشش اسلامی دید. در سال ۲۰۲۰، بانک به دلیل صدور یک کد لباس جدید که زنان را به پوشیدن لباس‌های گشاد و حجاب موظف می‌کرد، در رسانه‌های اجتماعی مورد انتقاد قرار گرفت. اما این انتقاد نتوانست بانک را متقاعد کند که کد لباس را تغییر دهد، که به وضوح بخشی از یک اصلاح بزرگتر بود.

 

دو سال بعد، سیاست منابع انسانی موجود در وب‌سایت بانک، بیان می‌کند که کارکنان زن باید یک عبای کامل آستین‌دار بپوشند و روسری داشته باشند. این خط مشی می‌افزاید: کارکنان زن موظفند در حین انجام وظیفه، [و در حین] آموزش و دیدار با مشتریان، طبق دستورات اسلامی، شیوه‌نامه پوشش را رعایت کنند.

سایر بانک‌ها از جمله بانک میزان نیز سیاست‌های مشابهی را برای کارکنان در نظر گرفته‌اند.

کسانی که از این سیاست انتقاد کرده، تصریح می‌کنند که عبا لزوماً بخشی از فرهنگ پاکستان نیست. اما همه اینها بخشی از تغییر نام تجاری و تبدیل بانک‌های متعارف به بانکداری اسلامی است.

اما در حالی که انتقادهای اولیه از بخش بانکداری اسلامی حاکی از آن بود که این بخش چیزی جز پنجره کردن (ارائه خدمات مالی خاص به طور محدود) در بانکداری متعارف نیست، در طول سال‌ها واقعاً خود را متمایز کرده است.

 

دلایل رشد بانکداری اسلامی، صرفاً انگیزه‌های دینی نیست

بر اساس مقاله اخیر رتبه‌بندی فیچ، اندازه صنعت تأمین مالی اسلامی پاکستان تا پایان سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ از ۴۲ میلیارد دلار آمریکا (۵,۵ تریلیون روپیه) فراتر رفته است. دارایی‌ها و ارزش سپرده‌های بانکداری اسلامی نیز قابل توجه است. بر اساس آخرین داده‌های SBP، این دارایی‌ها نزدیک به ۲۰ درصد از کل سیستم بانکی را تشکیل می‌دهند.

طبق بولتن بانکداری اسلامی SBP (اکتبر ـ دسامبر ۲۰۲۱)،  تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱، پنج بانک اسلامی با ۱۶۹۳ شعبه در پاکستان فعالیت می‌کردند.

مدت‌هاست که تأمین مالی اسلامی به اشکال مختلف در پاکستان وجود داشته اما بانکداری اسلامی، آن گونه که امروز می‌بینیم، در دو دهه گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است. در این مدت یک بانک پیشرو اسلامی به نام «میزان بانک» موفق شده است جزء پنج بانک بزرگ کشور از نظر سودآوری باشد.

 

رشد چشمگیر بانکداری اسلامی عمدتاً به دلیل مقبولیت فزاینده آن در زمینه‌های اعتقادی است. بسیاری در پاکستان خدمات بانکداری مطابق با شریعت را به بانکداری مبتنی بر بهره ترجیح می‌دهند. اما دلایل رشد تنها اعتقادی نیست. با عمیق‌تر شدن بحران‌های مالی جهان، اعتقاد به بانکداری متعارف کاهش یافته و این امر به افزایش علاقه جهانی به بانکداری اسلامی منجر شده است.

مامیزا حق(Mamiza Haq)، مدرس امور مالی در دانشگاه کوئینزلند استرالیا، در مقاله خود با عنوان «آیا بانکداری اسلامی در مقایسه با بانکداری مرسوم ریسک بیشتری دارد؟»، می‌نویسد: بحران مالی جهانی تا حدودی فرصت بزرگی را برای صنعت بانکداری و مالی اسلامی فراهم کرد.

حق ادامه می‌دهد: بر خلاف بانکداری متعارف، سپرده‌گذاران به بانک‌های اسلامی این حق را دارند که از آنچه بانک با پول‌هایشان انجام می‌دهد مطلع و در مورد محل سرمایه‌گذاری پول خود نظر داشته باشند. تفاوت دیگر این است که بانک‌های اسلامی در تمام سطوح معاملات مالی از بهره اجتناب و تقسیم ریسک بین وام‌دهنده و وام گیرنده را ترویج می‌کنند؛ به همین دلایل، بانکداری اسلامی در سراسر جهان رشد کرده است.

کشورهایی از جمله بریتانیا، هنگ کنگ، لوکزامبورگ، آفریقای جنوبی، چین و آلمان نیز در حال بررسی گزینه‌های بانکداری اسلامی هستند. البته بانکداری اسلامی در کشورهای مسلمان از جمله عربستان سعودی، قطر، امارات، کویت و مالزی نیز به رشد خود ادامه داده است. پیشرفت در این کشورها در مقایسه با پاکستان بسیار سریعتر بوده است، که در مورد هر نوع از بانکداری از سایرین عقب است.

 

استقبال پاکستانی‌ها از خدمات بانکداری اسلامی

بر اساس پایگاه داده جهانی Findex، بانک جهانی [یک مؤسسه مالی بین‌المللی است که به‌منظور پیگیری پروژه‌های سرمایه‌ای، به دولت‌های کشورهای کم‌درآمد و متوسط وام اعطا می‌کند] در سال ۲۰۱۷، ۲۱ درصد از بزرگسالان پاکستانی دارای حساب بانکی بودند. این کمترین میزان در منطقه و در میان کشورهایی با اقتصاد مشابه است. این تعداد بسیار کم ممکن است بخشی از انگیزه کشف یک سیستم بانکداری جایگزین باشد که می‌تواند افراد بیشتری را به بانک‌ها جذب و برخی از مشتریان مالی را برای آنها فراهم کند.

تحقیقات زیادی برای درک نیازها و دیدگاه‌های یک پاکستانی با درآمد متوسط ​​انجام شد. در سال ۲۰۱۴، SBP یک نظرسنجی انجام داد و دریافت که ۶۰ درصد از جمعیت نمونه آنها معتقد بودند که رشد بانکداری اسلامی یک پدیده تقاضامحور است. تعداد بسیار کمی رشد صنعت را به عنوان یک پدیده صرفاً مبتنی بر عرضه می‌دانستند، که نشان می‌دهد بیشتر افراد به وجود تقاضای واقعی برای راه‌حل‌های بانکداری اسلامی پی برده‌اند.

 

با توجه به شکاف عرضه و تقاضا، پتانسیل عظیمی برای توسعه بیشتر بانکداری اسلامی در پاکستان وجود دارد. بخش قابل توجهی از تقاضا در میان کسانی است که هنوز از نظر مالی محروم هستند.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بانکداری اسلامی روشی عالی برای شریک کردن افرادی است که از این امر (فعالیت در نظام بانکی) حذف شده‌اند. در گزارش تأمین مالی اسلامی بانک جهانی آمده است: تأمین مالی اسلامی به توسعه بخش مالی کمک می‌کند و شمول مالی را گسترش می‌دهد.

با گسترش دامنه و دامنه محصولات مالی، تأمین مالی اسلامی می‌تواند به بهبود دسترسی مالی کمک کند و شامل افراد محروم از خدمات مالی شود. تأمین مالی اسلامی بر تأمین مالی به شیوه مشارکتی تأکید دارد که می‌تواند در بهبود دسترسی افراد فقیر و مشاغل کوچک به منابع مالی مفید باشد. همچنین می‌تواند به بهبود امور مالی کشاورزی و امنیت غذایی کمک کند.

 

بانکداری اسلامی و تشویق به حضور در نظام مالی

رشد سریع بانکداری اسلامی همچنین می‌تواند حضور آن دسته از مسلمانان متعهدی را که داوطلبانه از سیستم مالی متعارف به دلیل اینکه ماهیتی مبتنی بر ربا دارند، کنار رفته‌اند؛ در نظام مالی افزایش داده و جایگزین مناسبی باشد.

گزارش بانک جهانی می‌افزاید: در این راستا، تأمین مالی اسلامی می‌تواند به رفع نیازهای کسانی که در حال حاضر به دلایل اعتقادی از تأمین مالی متعارف استفاده نمی‌کنند، کمک کند. از ۱,۶ میلیارد مسلمان جهان، تنها ۱۴ درصد از بانک‌های غیراسلامی استفاده می‌کنند. این می‌تواند به کاهش شکاف کلی در دسترسی به منابع مالی کمک کند، زیرا غیر مسلمانان منعی در استفاده از خدمات مالی اسلامی ندارند.

در پاکستان، اکثریت کسانی که از خدمات بانکی استفاده می‌کنند، به نظر می‌رسد که آماده روی آوردن به بانکداری اسلامی هستند. در طول نظرسنجی KAP، هفتاد و چهار درصد از پاسخ‌دهندگان بانکی گفتند که مایل به تغییر دریافت خدمات به بانکداری اسلامی هستند، در حالی که ۱۷ درصد گفتند که مطمئن نیستند این کار را انجام دهند. آنهایی که حاضر به تغییر نبودند، اقلیت مشخصی با ۹ درصد بودند. این نظرسنجی نشان داد که تقاضای زیادی برای بانکداری اسلامی در پاکستان وجود دارد.

 

سیطره بانکداری متعارف را می‌توان عمدتاً ناشی از حضور طولانی‌مدت و شبکه نسبتاً گسترده‌تر آنها در مناطق شهری و روستایی در مقایسه با شبکه بانک‌های اسلامی دانست. اما این نیز در حال تغییر است.

در طول این نظرسنجی، از پاسخ‌دهندگان نیز پرسیده شد که «چه عواملی رضایت از خدمات بانکداری اسلامی را تعیین می‌کند؟»، بیش از ۴۰ درصد از پاسخ‌دهندگان گفتند که به اذعان علمایی که می‌گویند بانکداری اسلامی مطابق با شریعت است متقاعد شده‌اند، در حالی که کاربران بیشتری (بیش از ۹۰ درصد) نشان دادند که محیط و کارکنان بانک‌های اسلامی به آنها احساس رضایت داده‌اند. دلایل اصلی دیگر، احتمالاً اعتقادی بودند. کاربران گفتند که محصولات اسلامی رضایت دینی را فراهم می‌کند و این محصولات و خدمات بدون بهره هستند.

عرفان صدیقی، رئیس و مدیر عامل بانک میزان، در این باره می‌گوید: از زمان پیدایش بانکداری اسلامی در کشور، سپرده‌های متعارف به‌طور متوسط ​​۱۳ درصد در سال رشد کرده‌اند. از سوی دیگر، سپرده‌های بانکی اسلامی در همین مدت به‌طور متوسط ​​سالانه ۴۲ درصد رشد داشته است. انگیزه دینی قطعاً عنصر تأثیرگذار کلیدی باقی مانده است، اما به همین جا ختم نمی‌شود. با تمرکز بیشتر بر تجربه شعب، قابلیت‌های دیجیتال و موبایل و ارائه طیف گسترده‌ای از محصولات بانکداری اسلامی مناسب برای توده‌ها، ما در حال تغییر این تصور غلط رایج هستیم که بانکداری اسلامی فقط برای یک جا طراحی شده است.

 

تبدیل نظام بانک‌ها به بانکداری اسلامی

بانک خیبر، یک بانک بخش دولتی، بیش از ۵۰ درصد از عملیات خود را به بانکداری اسلامی تبدیل کرده و بانک فیصل تقریباً تبدیل خود را از سیستم متعارف به سیستم ۱۰۰ درصد منطبق با شریعت تکمیل کرده است.

محمد فیصل شیخ، رئیس گروه بانکداری اسلامی در بانک فیصل، می‌گوید: تبدیل بانک فیصل از بانکداری مبتنی بر بهره به بانکداری مطابق با شریعت، روایت یک موفقیت نه تنها در پاکستان بلکه در سطح جهانی است. فرآیند تبدیل در سال ۲۰۱۵ آغاز شد.

 

اکنون بزرگترین تبدیل یک بانک، در سطح جهانی، تقریباً کامل شده است. این بانک با تبدیل ۲۲۰ شعبه شروع به کار کرد. امروزه این شبکه به ۶۲۱ شعبه در سراسر کشور گسترش یافته است. فقط پنج شعبه باقی مانده است و اینها نیز در آینده‌ای نزدیک دگرگون خواهند شد.

با اعلام این تبدیل، تعداد مشتریان افزایش یافته است. بنا به گزارش، بانک‌های دیگر نیز برنامه‌های مشابهی دارند، زیرا بخش مالی اسلامی در حال پیشرفت است.

اندیشکده‌های بین‌المللی برای بانکداری اسلامی و گرایش‌های بیشتر به آن در آینده نزدیک رشد بیشتری را پیش‌بینی می‌کنند.

در گزارش اخیر سرویس سرمایه‌گذاران مودیز [ Moody’s؛ شرکت خدمات مالی و تجاری آمریکایی است که در زمینه ارائه خدمات تجزیه و تحلیل بازار اوراق قرضه، مبادله اوراق بهادار، مدیریت بحران و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کند] آمده است: با توجه به پتانسیل رشد صنعت و عملکرد مالی قوی، انتظار داریم بانک‌های بیشتری برای مجوز بانکداری اسلامی و بانک‌های متعارف به بانک‌های کاملا اسلامی تبدیل شوند.

طبق گزارش رتبه‌بندی فیچ، یک آژانس رتبه‌بندی اعتباری مستقر در ایالات متحده: انتظار می‌رود صنعت تأمین مالی اسلامی در پاکستان به مسیر رشد خود در میان‌مدت ادامه دهد، که ناشی از فشار قوی دولت و افزایش مداوم تقاضای عمومی برای محصولات اسلامی است.

مقاله رتبه‌بندی فیچ با اشاره به حکم اخیر دادگاه مبنی بر تبدیل تمام بانک‌های کشور به بانکداری اسلامی می‌افزاید: اگر احکام دادگاه به‌طور مؤثر اجرا شود، صنعت مالی اسلامی می‌تواند در میان‌مدت رونق زیادی داشته باشد.

این مقاله در ادامه اذعان می‌کند که اجرای سیاست‌ها قطعیت‌ ندارد، زیرا احکام دادگاه در مورد این موضوع قبلاً صادر شده بود، اما با «اثر محدود» بر بخش بانکی.

 

چالش‌های بانکداری اسلامی‌

در حالی که بانکداری اسلامی رو به رشد بوده در پاکستان نیز با مسائل و چالش‌هایی مواجه است.

یکی از چالش‌ها این است که برخی فقها به هیچ نظام بانکی اعتقاد ندارند و به شدت با بانک‌های اسلامی مخالفت می‌کنند. آنها حتی از مقلدان خود می‌خواهند که از این شیوه بانکداری و تأمین مالی خودداری کنند.

مشکل دیگر کمبود بانکداران اسلامی و دیگر متخصصانی است که دانش سیستم بانکی اسلامی را دارند. البته افراد با آموزش بانکداری اسلامی را خواهند شناخت، اما این نیز زمان می‌برد. اگر حکم دادگاه فدرال شریعت اجرا شود، با کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه خواهیم شد.

احمد صدیقی، مدیر مرکز تعالی مالی اسلامی در مؤسسه مدیریت بازرگانی(IBA) می‌گوید که ذی‌نفعان به‌طور مستمر برای افزایش آگاهی در مورد بانکداری و نظام مالی اسلامی تلاش و در عین حال به باورهای غلط دانشمندان و عموم مردم نیز رسیدگی می‌کنند.

وی افزود: دانشگاه‌ها باید بانکداری اسلامی را به عنوان یک دوره تخصصی برای دانشجویان بازرگانی، بازرگانی و اقتصاد معرفی کنند. تنها در این صورت است که ما متخصصان آینده آموزش‌دیده خواهیم داشت تا تقاضای فزاینده بانکدارانی را که بانکداری اسلامی را می‌شناسند و قادر به توضیح آن برای افراد عادی هستند، پر کنند.

او خوش‌بینانه اشاره می‌کند که مدارس تخصصی بانکداری اسلامی در کراچی، لاهور و پیشاور ایجاد شده است. این مؤسسات دوره‌های مختلفی را نه تنها برای بانکداران حرفه‌ای بلکه برای دانش‌پژوهان نیز طراحی کرده‌اند. با ادامه رشد صنعت، حضور چنین متخصصانی ضروری خواهد بود.

کنستانتینوس کریپرئوس(Constantinos Krypreos)، معاون ارشد شرکت خدمات مالی مودیز، پیش‌بینی می‌کند: انتظار داریم که رشد بانکداری اسلامی همچنان از بانکداری مرسوم [در پاکستان] پیشی بگیرد و تا پایان سال ۲۰۲۶ به سهم بازار از کل دارایی‌ها و سپرده‌ها به حدود ۳۰ درصد برسد؛ تا آنجا که به بانکداری اسلامی مربوط می‌شود، آینده همین امروز است.

ترجمه: محمدحسن گودرزی

منبع: ایکنا

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار