به گزارش رهیافته (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمان ها) در پاسخ به این سؤال ابتدا دلیل نیازمندی به دین را بررسی می نماییم و در ادامه ثابت خواهیم کرد دین در برآوردن برخی نیازها، بی بدیل و بی رقیب است و علم هر قدر هم پیشرفت کند نمی تواند پاسخگوی این نیازها باشد. و در آخر برخی از کارکردهای دین را برمی شماریم که مجموعه آنها در حدّ کامل و آرمانی جز از راه دین قابل دست یابی نیست.
دلیل نیازمندی به دین:
متکلمین[۱] و فیلسوفان[٢] برای اثبات نیازمندی به دین ادله فراوانی ذکر کرده اند که ما در این مختصر فقط به یکی از آنها اشاره می کنیم. این دلیل بر مقدمات ذیل استوار است:
۱. خداوند حکیم است و کار لغو و بیهوده نمی کند، بنابراین افعال او غایتمند است. اما غایت و هدف آفرینش آن است که مخلوقات خداوند، و از جمله انسان، به کمالات شایسته خود دست یابند.
٢. زندگی دنیا مقدمه زندگی آخرت است و سعادت و شقاوت ابدی در گرو چگونه زیستن در این جهان است.
۳. انتخاب مسیر زندگی، افزون بر اراده، وابسته به شناخت و آگاهی است.
۴. ابزار عمومی شناخت (حس و عقل) از درک راه درست زندگی و چگونگی رابطه دنیا و آخرت ناتوان است. حس در قلمرو خارج از محسوسات کاربردی ندارد و عقل، فراوان دچار خطا می شود. افزون بر این، عقل از تشخیص بسیاری از مصالح و مفاسد انسان ناتوان است.[۳]
از مجموع مقدمات یاد شده، روشن می شود که انسان برای وصول به کمال نهایی خویش، نیاز به منبع دیگری، -غیر از حس و تجربه و عقل- دارد که تا با بهره گیری از آن بتواند در هر مورد راه درست را کاملاً بازشناسد و بر اساس این شناخت، به گزینش صحیح دست زند. بنابراین با توجه به مقدمه نخست حکمت الهی اقتضاء می کند که با بعثت پیامبران، مجموعه آنچه که شناخت آن برای وصول انسان به کمال نهایی اش لازم است در اختیار او نهاده شود و این به معنای ضرورت نیاز به دین است. و علوم بشری هر قدر هم پیشرفت کند توانایی پاسخگویی به این نیاز اصیل انسان را ندارد؛ چرا که همان طور که اشاره شد این علوم در پی ریزی برنامه ای همه جانبه برای زندگی این جهانی کارآمد نیست تا چه برسد به این که دور نمای زندگی پس از مرگ را تبیین کنند و راه درست زیستن را بنمایانند.
کارکردهای دین
اندیشمندانی که در حوزه دین مطالعه و تحقیق می کنند درباره خدمات و کارکردهای دین رویکردهای مختلفی دارند. گروهی دین را دارای کارکردهای منفی می شمارند[۴] و بعضی دیگر بر کارکردهای مثبت آن تاکید می ورزند. گروه دوّم خود در دو دسته جای می گیرند: ۱ـ کسانی که این کارکردها را همیشگی و جانشین ناپذیر می دانند، ٢ـ آنان که با وجود ستایش از خدمات گذشته دین، دوران آن را پایان یافته می خوانند. حقیقت آن است که دین الهی – بدان سبب که با فطرت انسان هماهنگ است- افزون بر سعادت اخروی، آرامش و رفاه دنیوی را نیز تأمین می کند و نیازهای اصیل اجتماعی و روانی انسان را -که اینک به مهم ترین آنها اشاره می کنیم- به نیکوترین صورت برآورده می سازد.[۵]
۱ـ معنابخشی به زندگی؛ یکی از مهم ترین کارکردهای دین، معنا بخشیدن به زندگی دنیوی است. از نگاه انسان خداباور، زندگی منحصر در حیات مادی نیست بلکه مرگ آغاز زندگی حقیقی است و حیات جاویدان انسان پس از مرگ شروع می شود. این تفسیر از مرگ به زندگی معنا می بخشد و خداباوران را به استقبال عاشقانه از شهادت می کشاند. در مقابل، کسانی که مرگ را پایان حیات انسان می شمارند به پوچ انگاری می رسند و زیستن در این جهان را بی معنا می یابند. به گفته برخی از دانشمندان، «مرگ چندان به سبب ناشناخته بودن یا پایان دادن به حیات فرد مایه هراس نیست، بلکه بیشتر به این دلیل مایه نگرانی است که زندگی را در هنگام حیات فرد برایش بی معنا و بیهوده می سازد.»[۶]
٢ـ نجات از تنهایی؛ آدمیان هر اندازه دیوارهای زمان و مکان را فرو ریزند و آرزوی زندگی در دهکده جهانی را دست یافتنی تر می بینند، گونه هایی از احساس تنهایی را با خود به همراه دارند و در میان هم نوعان خود دارویی برای آن نمی یابند، به گفته پل تیلیش (۱۸۸۶ـ۱۹۶۵م) «پیشرفت فناوری فاصله های زمانی و مکانی را برداشته، امّا بیگانگی دل ها از یکدیگر به گونه شگفت انگیزی افزایش یافته است.»[۷] این احساس تنهایی که یکی از عوامل پیدایش افسردگی است، شکل های گوناگونی می یابد و در فراگیرترین حالت، در قالب این آگاهی جلوه گر می شود که دیگران -هر اندازه نیروی خود را به کار گیرند- به دلیل نارسایی در علم و قدرت، از گشودن گره بسیاری از مشکلات انسان ناتوانند.[۸] در این حالت اعتقاد به خدایی که در دانش و توانایی بی همتاست، آدمی را از گرداب تنهایی می رهاند و خلوت با پروردگار یکتا را شیرین ترین لحظه ها می گرداند.
۳ـ دین الهی مظهر وفاق و همبستگی و همزیستی مسالمت آمیز بین افراد جامعه بوده و همواره پیام آور صلح و دوستی است و برقراری عدالت را از مهم ترین اهداف خویش به شمار می آورد. و جامعه را به حرکت و جنبش وا می دارد و مؤمنان را به ستیز علیه ظلم و نابرابری فرا می خواند. نقش دین وحیانی در بالا بردن قدرت تحمل مشکلات چنان است که برخی از جامعه شناسان این حقیقت را خاستگاه پیدایش ادیان دانسته و بر آن شده اند که «دین اساساً پاسخی است به دشواری ها و بی عدالتی های زندگی و می کوشد تا این ناکامی ها را جبران کند».[۹]
۴ـ زندگی اجتماعی انسان بدون قانونی که ویژگی های آدمیان را در نظر آورد و حکومتی که آن قانون را به اجرا گذارد، برقرار نمی ماند. دین الهی در این زمینه بزرگ ترین راهنمای بشریت بوده و نقشی منحصر به فرد را بر عهده گرفته است.
دین الهی در ابعادی گوناگون چون پی ریزی نظام ارزشی، فراهم نمودن ضمانت اجرایی و تقویت انگیزه درونی به یاری اخلاق می شتابد[۱۰] و آدمیان را به تهذیب و تزکیه روحی فرا می خواند. پشتیبانی دین از اخلاق چنان است که برخی معتقدند «اگر خدا نباشد، هر کاری مجاز است».
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱ـ خسرو پناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه.
٢ـ یوسفیان، حسن، نیاز به دین، تهران، موسسه دانش و اندیشه معاصر.
۳ـ حسین زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، مؤسسه امام خمینی & .
منابع و مراجع:
[۱] حلّی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: انتشارات مصطفوی، ص ۳۷۵.
[٢] ابن سینا، الشفاء، الالهیات، قم، منشورات مکتبه آیت الله المرعشی، ص ۴۴۱؛ و صدرالمتالهین، المبدء و المعاد، تهران، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۵۴ش، ص ۴۸۸ـ۴۸۹.
[۳] ر.ک: مصباح یزدی، محمدتقی، راهنماشناسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵، ص ٢۷ـ۳۸.
[۴] ر.ک: اریک فروم، روانکاوی و دین، ترجمه آرسن نظریان، تهران، انتشارات پویش، ۱۳۶۳، ص ٢۳.
[۵] ر.ک: طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۷۴، ج ۵، ص ۸؛ ویلیام جیمز، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، ص ۱۹۳.
[۶] همیلتون ملکم، شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، تبیان، ۱۳۷۷، ص ۳۸۱.
[۷] ویلیام آلستون و دیگران، دین و چشم اندازهای نو، ترجمه غلامحسین توکلی، قم، دفتر تبلیغات ۱۳۷۶، ص ۱۱۵.
[۸] ر.ک: ملکیان، مصطفی، کلام جدید ٢، (جزوه درسی)، ص ۱٢۶.
[۹] جامعه شناسی دین، همان، ص ٢۴۱.
[۱۰] نصری، عبدالله، خدا در اندیشه بشر، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۳، ص ٢۸۶ـ۳۰۶.
——————————
منبع : www.andisheqom.com
