تاریخ انتشار :

مقاله ای از عباس عیسی­ زاده

مسلمانان بریتانیا

مطابق آمار “مجمع جهانی اهل بیت” (۲۰۰۸)، حدود ۱۶۰ هزار نفر شیعه در انگلستان زندگی می­کنند. همچنین مؤسسه افکارسنجی پیو (۲۰۰۹) جمعیت شیعیان را در حدود ۱۶۵ تا ۲۴۷ هزار نفر تخمین زده است.

  به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان) مقاله ازعباس عیسی­ زادهدانشجوی دکتری دانشگاه تهران مسلمانان از قرن هشتم میلادی در بریتانیا حضور داشته­ اند، لکن پس از جنگ جهانی دوم بود که از حیث کمی و اجتماعی اهمیتی در خور توجه یافتند. میان این دو برهه­ زمانی، ارتباط و پیوند عمیقی، از طریق مهاجرت مسلمانان به انگلستان از یک سو و تجارت خارجی و استعمار بریتانیا از سوی دیگر، به­ویژه در شبه­ قاره هند برقرار بود. مسلمانان طی سده­ های هفدهم و هجدهم به ­عنوان برده و خدمتکار، اوایل قرن نوزدهم در کسوت ملوان و تاجر، اواخر همین قرن در قالب دانشجو و پیشه­­ور و سرانجام پس از جنگ جهانی اول، به ­عنوان سربازانی که خدمت خود به ارتش بریتانیا را به پایان رسانده بودند، وارد این کشور شده، در آن سکنی گزیدند. در ابتدای دهه­ ۱۹۲۰ میلادی احتمالاً فقط ۱۰/۰۰۰ مسلمان مهاجر در بریتانیا زندگی می­کردند (به علاوه­­ ۱۰۰۰ بریتانیایی مسلمان­شده). همچنین در سال ۱۹۵۱ تعداد آنان از ۲۰/۰۰۰ تن تجاوز نمی­کرد، لیکن پس از آن و در خلال دهه ­های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ بود که مهاجرت خیل عظیم مسلمانان به بریتانیا آغاز شد. مردان مسلمان از مناطق روستایی جنوب آسیا برای انجام کارهای ساده که غالباً نیاز به تخصص و مهارت خاصی نداشت، وارد انگلستان شدند تا به بازسازی سریع اقتصادی آن کمک کنند.

البته مسلمانان در این دوره تنها بخشی از مهاجران پرشماری بودند که به انگلستان کوچ کردند. زیرا بازسازی خرابی­های جنگ با تجزیه ­طلبی و استقلال­ خواهی ملل گوناگون تحت استعمار همزمان شده بود و کشورها یکی پس از دیگری از امپراتوری بریتانیا جدا می­شدند. متعاقب این وقایع، در سال ۱۹۴۸ میلادی، قانونی در انگلستان تصویب شد که طبق آن، شهروندان سرزمین­های سابقاً مستعمره­ بریتانیا از جمله کشورهای مسلمانی همچون پاکستان می­توانستند تبعه­ این کشور شوند و این چنین بود که انفجار مهاجرتی در بریتانیا به­ وقوع پیوست که مسلمانان نیز بخش مهمی از آن را تشکیل می­دادند. به همین دلیل در دهه ۱۹۷۰ تعداد مسلمانان بریتانیا به ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر رسید. پس از آن، مردان مسلمانی که به­ عنوان “نیروی کار موقت” به این کشور رفته بودند، اجازه یافتند تا خانواده ­هایشان را با خود همراه کنند و در نتیجه­ این امر و همچنین تولد و ظهور نسل دوم مسلمانان که متولد بریتانیا بودند، جمعیت مسلمانان در اواخر دهه ۸۰ م. از مرز ۱ میلیون نفر گذشت.

جمعیت مسلمانان در دهه ۲۰۰۰

در سرشماری رسمی سال ۲۰۰۱ که برای نخستین بار اطلاعات دینی و مذهبی افراد در آن جمع­آوری شده بود، تعداد مسلمانان “پادشاهی متحده (UK)” یعنی انگلستان، اسکاتلند و ولز، به طور دقیق ۸۹۰/۵۸۸/۱ نفر اعلام شد که معادل ۸/۲ درصد جمعیت بریتانیا و ۱/۳ درصد ساکنین انگلستان بود. این آمار اسلام را به­ عنوان دومین دین بریتانیا پس از مسیحیت معرفی می­کرد.* علاوه بر این، طبق برآورد سرشماری ۲۰۰۱، با توجه به عواملی چون نرخ بالای زاد و ولد زنان مسلمان، ادامه­ مهاجرت بی­رویه­ مسلمانان به انگلستان و افزایش نسبی تعداد کسانی که از ادیان دیگر به اسلام می­گروند، جمعیت مسلمانان باید در سال ۲۰۰۴ به ۵/۲ تا ۳ میلیون و در سال ۲۰۱۳ به ۵ الی ۶ میلیون نفر می­رسید؛ در همین زمینه، پژوهشگر دیگری پیش­بینی کرده است که با احتساب نرخ رشد بالای جمعیت مسلمانان نسبت به جامعه­ میزبان، جمعیت مسلمانان بریتانیا در سال ۲۰۵۰ به ۵/۲۴ درصد از جمعیت کل بریتانیا برسد؛ لکن آمارهای مبالغه­ آمیز فوق بیشتر برای ایجاد هیاهو و جنجال در جلسات سیاسی گروه­های تندروی مسیحی مناسب است تا ارائه در محافل علمی.

ترکیب نژادی و پراکندگی جمعیتی

بخش اعظم مسلمانان بریتانیا از جنوب آسیا، غرب افریقا و خاورمیانه هستند. ۷۴ درصد از آنان پس ­زمینه قومیتی آسیایی دارند که اغلب پاکستانی، بنگلادشی و هندی­اند. مسلمانان سفید­پوست و سیاهان افریقایی به­ترتیب با ۱۱ درصد و ۶ درصد پس از آسیایی­ها در رتبه­ بعدی قرار دارند. از میان ملیت­های مختلف، پاکستانی­ها با ۰۰۰/۶۱۰ نفر، ۴۰ درصد کل جمعیت مسلمانان را تشکیل می­دهند. تعداد مسلمانان عرب نیز از آنچه تصور می­شود، بسیار کمتر است؛ جمعیتی در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر که بسیاری از آنان در لندن زندگی می­کنند. به لحاظ محل تولد، حدود نیمی از مسلمانان یعنی ۴۶ درصد متولد بریتانیا و به­ترتیب ۳۹% و ۹% متولد آسیا و افریقا هستند. از حیث پراکندگی جغرافیایی، گفتنی است که مسلمانان از ابتدای ورود به بریتانیا، ساکن مناطق شهرنشین و پرجمعیت بوده­اند؛ مناطقی مانند لندن و یا شهرهای بزرگ مرکز و شمال انگلستان نظیر بیرمنگام و برادفورد که زندگی در آنها برای اقلیت­ها، کم­ دردسر­تر است.

فرق اسلامی

مسلمانان این کشور به سه دسته تقسیم می­شوند: اهل سنت قریب به ۸۰ درصد، شیعیان ۱۵ درصد و سلفی­ها ۵ درصد. بنابراین، شیعیان در اقلیت قرار دارند و جمعیت آنان بسیار اندک است. برای نمونه، در شهر بیرمنگام فقط دو مسجد از ۵۰ مسجد موجود به شیعیان تعلق دارد. مطابق آمار “مجمع جهانی اهل بیت” (۲۰۰۸)، حدود ۱۶۰ هزار نفر شیعه در انگلستان زندگی می­کنند. همچنین مؤسسه افکارسنجی پیو (۲۰۰۹) جمعیت شیعیان را در حدود ۱۶۵ تا ۲۴۷ هزار نفر تخمین زده است.

نسل جوان مسلمانان

در نهایت، ذکر این نکته­ در مورد مسلمانان بریتانیا ضروری است که آنها با ۳۴ درصد جمعیت زیر ۱۶ سال، جوان­ترین گروه دینی این کشور محسوب می­شوند. افزون بر آن، نسل جدید مسلمانان، تفاوت­های اساسی با مهاجرین اولیه دارند. آنها برای حفظ هویت و فرهنگ اسلامی خویش تلاش می­کنند و در پی احقاق حقوق خود به­ عنوان یک شهروند مسلمان بریتانیایی هستند و از اینکه مسلمان بودن خود را اعلام و ابراز کنند، هیچ هراسی ندارند و در تلاشند که همزمان، هم یک مسلمان و هم یک بریتانیایی باشند.

از سوی دیگر، می­توان مدعی شد که آنها به لحاظ هویتی در وضعیت پیچیده­ای به ­سر می­برند؛ زیرا غالباً میان فرهنگ­ها و سنت­های والدینشان و فرهنگ حاکم بریتانیا سرگردانند. با این وصف، جوانان در مقایسه با نسل پیش از خود، جسور­تر و دارای اعتماد به نفس بیشتری هستند و برخلاف پدرانشان لزومی برای ایفای نقش مهمانانی مؤدب و حق­شناس احساس نمی­کنند. ضمن اینکه، نسل جدید به­ طور فزاینده­ای موضوع نژادپرستی نهادین و تبعیض ظالمانه در بخش­های مختلف آموزش، اشتغال، سیاست­گذاری عمومی و رسانه­ها قرار گرفته که نتیجه­ آن، نوعی احساس عدم تناسب و انطباق دائمی با فرهنگ غالب جامعه بوده است. چنان­که عمر بکری محمد، از اعضای اصلیحزب ­التحریردر انگلستان، توضیح می­دهد:

«در دهه­ ۶۰ مسلمانان عمدتاً به دلایل اقتصادی به این کشور عزیمت کردند. به بیان دیگر، آنها مهاجرین اقتصادی بودند، اما فرزندان آنان در دهه ­های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تمام تلاششان را کردند تا جذب فرهنگ حاکم بریتانیا شوند. آنها به دانشگاه رفتند و در­حالی­که در خانه اکبرصدایشان می­زدند، در دانشگاه نام باب را روی خود گذاشتند؛ با سفیدپوستان دم­خور شدند، با آنان رقصیدند و نوشیدند…؛ با این حال، در پایان روز کسی با تحقیر به آنان خطاب می­کرد: هِی پَکی**».

در همین راستا، در سال ۲۰۰۱ میلادی، تنش­های مذهبی در جامعه بریتانیا، با درگیری میان عده­ای از جوانان مسلمان آسیایی­تبار و سفید­پوستان نژاد­پرست بریتانیایی شعله ­ور شد. این درگیری­ها در بین ماه­های آوریل و جولای ۲۰۰۱ در چندین شهر شمالی انگلستان اتفاق افتاد. خشونت­بارترین آنها، که شدید­ترین شورش در اروپای غربی طی دو دهه اخیر شمرده می­شود، در هفتم جولای ۲۰۰۱ در شهر برادفورد روی داد که سه روز به طول انجامید و منجر به مجروح شدن ۱۶۴ تن و دستگیری ۵۵ نفر شد. علت شروع درگیری، زخمی شدن یک جوان مسلمان به­دست یکی از اعضای حزب راست افراطی بریتانیا بود. به ­تدریج دامنه خشونت­ها به شهر­های دیگری همچون اولدهام و برنلی کشیده شد و به­مدت ۵/۲ ماه ادامه یافت. حجم و گستردگی خشونت­ها به حدی بود که قریب به ۲۰۰ نیروی پلیس نیز در این درگیری­ها مجروح شدند.

شیوِناندان، رمان­نویس مطرح سریلانکایی و رییس مؤسسه روابط نژادی در لندن، به ریشه­یابی دقیق این تنش­ها پرداخته، می­نویسد: «بدون هیچ زیر­ساخت اقتصادی و عاری از هرگونه امیدی به سازگاری با جامعه، محصور در میان خفت و خواری تحمیلی از سوی پلیس نژاد­گرا و هتاکی و اهانت گروه­های نژاد­پرست و فاشیست­های واقعی؛ در چنین شرایطی، یک جوان مسلمان برای خروج از این وضعیت چه کاری می­تواند انجام دهد، جز اینکه روی به خشونت بیاورد؛ خشونتی که ظاهراً گریزی از آن نیست…».

پی­نوشت:

* البته شاید رقم مذکور نمایان­گر تعداد دقیق مسلمانان بریتانیا نباشد؛ چرا­که ۸/۷ درصد از شرکت­کنندگان در سرشماری (حدود ۴ میلیون نفر) دین خود را اعلام نکردند و یا خود را بی­دین دانستند؛ لذا بسیار محتمل است با توجه به شرایط نه چندان مطلوب مسلمانان در اروپا، عده­­ای از آنان مایل به افشای دین خود نبوده باشند.

** مخفف “پاکستانی” که نژادپرستان برای تحقیر مسلمانان در انگلستان به­کار می­برند.

منابع:

حسینی­فائق، محمدمهدی. ۱۳۹۱٫ تأملی بر ابعاد اسلام­هراسی در بریتانیا. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).

Field, Clive. 2007. “Islamophobia in Contemporary Britain.” Islam and Christian Muslim Relations 18(4): 447-477.

Poynting, Scott, and Victoria Mason. 2007. “The Resistible Rise of Islamophobia.” Journal of Sociology 43(1): 61-86.

Sivanandan, Ambalavaner. 2001. “Poverty is the New Black.” Race and Class 43(2): 1-5.

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار