تاریخ انتشار :

تمدن اسلامی

تاثیر فرهنگ و تمدن اسلام در اروپا به قلم دکتر زیگرید هونکه

تاثیر تمدن اسلام در اروپا

شکوفایی تمدن اسلامی دوبرابر تمدن یونان بود و همین مسلمانانند که خیلی مستقیم تر و چندجانبه تر از یونان، جهان غرب را تحت تاثیر قرار دادند.

به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) دیگر مطالب تمدن اسلامی را اینجا ببینید

فرهنگ اسلام در اروپا” یا “خورشید الله بر فراز مغرب زمین” نام کتابی است
از دکتر زیگرید هونکه پژوهشگر آلمانی با ترجمۀ مرتضی رهبانی.
نویسنده در این اثر به تاثیرات عمیق فرهنگ و تمدن اسلامی بر اروپا و رنسانس
می پردازد و نیز به اقتباس های غربی ها، از اکتشافات و اختراعات اندیشمندان مسلمان.
اختراعات و اکتشافاتی که معتقد است غربی ها آنها را از مسلمانان گرفته و به نام خود ثبت کرده اند:
«تمدن اسلامی تعداد زیادی کشفیات گرانبها و اختراعات در همه بخش های علم تجربی به مغرب زمین هدیه کرده است که بعدها اکثر آن ها را نویسندگان اروپایی دزدانه به حساب خود گذاردند.» ص۳۱۱-۳۱۲

****************

«با وجود این که دنیای اسلام ۱۳۰۰ سال است پیش روی اروپا قرار دارد اما اطلاعات اروپاییان در این باب کمتر از اطلاعاتشان از بعضی تمدنها و ملت‎های انحطاط یافته دیگر است. آن مقدار اطلاعات قلیلی هم که دارند اکثرا غلط است. و با وجود اینکه وزرا و تجار اروپایی با فعالیت زیاد بسوی صاحبان چاههای نفت که برای صنایع غربی چیزی حیاتی است می شتابند، شناختشان از ملل اسلام و تمدن آن و کارهای علمی و صنعتی اش، و از سهیم بودن مسلمانان در تمدن غرب و تمدن جهان، آنجا که از پیشداوریهای کهنه نباشد، حداقل محدود بمقداری قضاوت تحجر یافته ملت غرب است و این گناه به گردن آن نوع تاریخنویسی غربی است که در اروپا صدها سال با احتمالات به غلط رهبری شده‌ای که در بین مسیحیان رایج بوده شمایلش را ناموزون کرده، کارهای عظیم تمدن اسلامی را خفیف جلوه داده و جعل نموده است و همچنان از بیان حقایق دم فرو بسته است حتی تاریخ نویسان جدید هم به این تاکتیک خفیف کردن و کوچک جلوه دادن و توطئه سکوت ادامه داده اند.
تاکنون خودآگاهی اروپایی از تاریخ جهان، حتی ادبیات، هنر و تاریخ علم چنین بود که از مصر قدیم و بابل بطور سرسری شروع می کرد تا با افسوس در یونان و رم تأمل کرده و با توجهی کوتاه به طرف بیزانس، سراغ قرون وسطای مسیحیت و بالاخره عصر جدید برود. برای اینها نه اروپای قبل از قرون وسطی ارزش توجه کردن داشت و نه آنچه همزمان قرون وسطای اروپا در جاهای دیگر جهان بوقوع پیوست. ولی کسی صحبت به میان نمی آورد که در این مدت قرون وسطی نزدیکترین همسایه اروپا یعنی مسلمانان در مدت هشتصد سال پیشرو جهان بوده اند. شکوفایی تمدن اسلامی دوبرابر تمدن یونان بود و همین مسلمانانند که خیلی مستقیم تر و چندجانبه تر از یونان، جهان غرب را تحت تاثیر قرار دادند.
‎ چه کسی ازاین واقعیت باخبر است و چه کسی از آن در تاریخ یاد کرده است؟ اگر تاریخ نویسان اروپایی ارزش اعتبار یونانی را بحساب می آورند، خود این برحسب اجبار صورت می گیرد. و آنچه این تاریخ نویسان اروپایی در مورد نقش هشتصد ساله تمدن اسلامی بیان می کنند این است که مختصرا می گویند مسلمانان سبب رساندن گنجینه تمدن یونان به اروپا بودند. این تنها چیز مثبتی است که اروپایی ها درباره اعراب و مسلمانان اظهار کردند، در حالیکه با این بیان، نقش مسلمانان را به حد یک نامه رسان تاریخ تخفیف می دهند که گویی اینان بسته تمدن یونان قدیم را از لای در به داخل اروپای غربی فرو کرده و رفته اند.

در همین چند سال قبل کتابی منتشر شد درباره تاریخ علم و تمدنِ اروپا که از ابتدا تا گالیله، کپلر و نیوتون در آن بحث شده بود.یعنی از ابتدای تاریخ تا سال۱۶۴۲میلادی. در یک چنین کتاب ۶۰۰ صفحه‌ای همه آنچه مربوط به اعراب اسلامی بود فقط در دو صفحه سر و ته اش را هم آورده بود. این نویسنده، اضافه بر این، با روشی مصمم و تحقیرآمیز فعالیت های چندجانبه تمدن و کارهای علمی و هنری و صنعتی مسلمانان را که اروپا و بشریت از آن سپاسگذار می باشند نمره مردود عطا کرده است. او می نویسد: «با وجود این مسلمانان تنها وسیله حفاظت و دست بدست دادن تمدن بودند. اینها فقط دارای روش علمی محقرانه و خودجوشی کمی بودند…اینان روی گنجینه علوم یونانی کار چندانی نکردند تا آن علوم برایشان مثمرثمر واقع شوند.به تئوری کم اهمیت می دادند…باین ترتیب ارثیه یونانی بارآور نشده ماند.»
با توجه به اینچنین قضاوتهای غلط، بنظر می آید وظیفه تاریخی، بالاخره باید نسبت به تمدن اسلامی احقاق حق شود. احقاق حق کسانی که تاکنون عیسویت و ناسیونالیسم اروپایی عاجز از داوری صحیح و ابراز احترام لازم در برابر آنها بوده، فعالیتهای علمی، هنری و صنعتی شان را تحقیر کرده، بر سهم اساسی آنان در ساختمان تمدن اروپا سرپوش گذارده و از بیان آن خودداری کرده اند.
این پرده پوشی از زمان ظهور اسلام تاکنون یک مثالی است کلاسیک و نشان دهنده اینکه تاریخ نویسی تا چه اندازه می تواند تحت تاثیر احساسات و تمایلات قرار گیرد. ولی این روش تا آن زمانی قابل فهم بود که تاثیر افکار غیرمسیحی خطرناک بوده باشند. ولی این روش و این دیدگاه قرون وسطائی را هنوز اروپائی ها پشت سر نگذاشته اند. در حال حاضر نیز دیدگاه های محدود مذهبی جلو چشم را میگیرند، اگر هم غالبا ناخودآگاه نیر باشند. این جلو چشم گرفتن بوسیله یک نوع مه آلودگی و با نامطبوعی خاصی می باشند که در عمق فکری اروپایی نسبت به مردمانی عمیقا ریشه کرده که تبلیغات سوء چهره اینان را بعنوان قاتل، آتش زننده، بت پرست و جادوگر معرفی کرد و بصورت شیطان در آورده است.

من در چاپ اول این کتاب در سال ۱۹۶۰ نوشتم که: «شاید مانند تاریخ گذشته که مسلمانان چهره کرده زمین را تغییر دادند باز هم به همین زودی سرنوشت ما با آنان به نزدیکرترین شکلی بستگی بیابد. آیا نباید پس از اینهمه جدایی اندازیها بالاخره از آنچه که بین ما مشترک است و آنچه ما را بهم بستگی می دهد سؤال کنیم؟»
از زمان انتشار این کتاب تا به حال نه تنها قضاوتی عادلانه تر در مورد مسلمانان و اسلام و تاریخ علمی و هنری و صنعتی اینان رو به رشد گذاشته است بلکه همچنین این پیشگوئی که –بخصوص که چون در مدت این پانزده سال بیش از پیش غرب زدگی اروپا نسبت به مسلمانان در جریان بود- واهی و خیالی به نظر می رسید۱، در این بین به واقعیت پیوسته است. اروپا شروع کرده بفهمد که جهان اروپایی و جهان اسلام هر دو دیوار بدیوار دریای مدیترانه، به همکاری نزدیک با یکدیگر احتیاج دارند بخاطر علایق هر یک و برای تحکیم سیاست جهانی.
باین ترتیب مقیاسهای تاریخی و روانشناسی ملتهای اسلامی خواه ناخواه در دیدگاه قرار گرفت. چون شرایط بار آوری و تحکیم تساوی حقوق و روابط فی مابین فهم و شناخت همدیگر، براساس سوابق تماسهای تمدنی و تاریخی با یکدیگر نیز می باشند و این اتفاقی نیست بلکه پایه های عمیق آن بر تاثیر عطیمی قرار دارد که زمانی استعدادهای اسلامی مانند نور، پیش از آنکه در چند مرحله تاریخی از مسیرهای قدرت وسیله مغول و دیگران برکنار و بعدهم وسیله اروپا با استعمار شوند، بر اروپای «عقب مانده» روشنائی می افکند.

این کتاب از اسلام و از تمدن اسلامی صحبت می کند چون حاصل این تمدن تنها ملت عرب نبوده اند. عربیت در زمان خودش آنان را به نام «عربیوئی» Arabioi یاد می کند، در صورتی که جز اینها ایرانی، هندی، سوریه ای، مصری، بربر و وست گوتن نیز بوده اند که در فرم دادن به آن شرکت داشتند. چون همه این ملت ها که تحت حکومت اسلامی رهبری می شدند نه تنها وسیله زبان عربی و مذهب اسلام همرنگ شده بودند بلکه برای اینها اسلام مثال و نمونه ای بود که هر کس خود را بر حسب آن می ساخت و تحت تاثیر شدید و بی نظیر روح اسلامی به یک تمدن واحد و یکپارچه عظیمی در هم آمیختند.
این کتاب از تمدن اسلامی صحبت می کند همانطور که شخص از تمدن آمریکا صحبت می کند و کسانی مانند رازی و ابن سینای ایرانی که خانواده شان چندین نسل در بین اعراب و تحت حکومت اسلامی زندگی کرده کمتر ایرانی می نامیم همانطور که آیزنهاور رئیس جمهور سابق آمریکا را که اصالتا آلمانی بود بیشتر آمریکائی می نامیم تا آلمانی

۱- منظور از سالهای ۱۹۶۰تا ۱۹۷۵ است که در جنگهای بین اسرائیل و اعراب، اروپا بطور مستقیم و غیرمستقیم همچنان به طرفداری از اسرائیل پرداخت(مترجم)

دکتر هونکه فیلسوف آلمانی تمدن اسلامی در اروپا

دکتر هونکه فیلسوف آلمانی تمدن اسلامی در اروپا

 

قطب نما

«در اروپا معروف است که مخترع قطب نما شخصی به نام فلاویو گیویا از شهر آمالفی Florio Gioja ـ‎‎ در ایتالیا‎ ـ است. در حالی که او هم به وسیله مسلمانان با این اسباب آشنا شد و تازه او اولین کس نبود. پیش از او هم دیگران در اروپا به کمک مسلمانان با قطب نما آشنا شده بودند. این که یک عقربه مغناطیسی در جهت شمال و جنوب قرار می‎گیرد دانشی است که چینی‎ها از قرن ها قبل می‎دانستند ولی خود آنان اظهار می‎کنند که استفاده از قطبنما در دریانوردی را اولین بار از خارجی‎ها آموخته‎اند.
چون در آن زمان-قرن یارده میلادی- دریاداری تجاری مسلمانان، از اقیانوس هند تا چین میانه را در اختیار داشته، اینطور نتیجه میگیریم که منظور از دریانوردان «خارجی» که با قطب نما مجهز بودند و بکمک آن کشتی های خود را در اقیانوس رهبری می کردند همان مسلمانان هستند و مدارک اسلامی آنزمان، بکار بردن قطب نما را وسیله اینان تایید می کنند.
یکی از صلیبیون پتروس فون مارکو Petrus von Marcourt که معلم رجر بیکن نیز بوده است هنگام بازگشت از کشورهای اسلامی همراه خود معلوماتی در مورد مغناطیس و قطب نما به فرانسه می آورد و در نوشته خود به نام «اپیستولادومگنت» Epistula de Megenta در سال ۱۲۶۹ میلادی آنرا به اروپای مرکزی ارائه می دهد و سی و سه سال بعد –حدود سال ۱۳۰۲میلادی- است که آن شخص ایتالیایی اهل آمالفی متوجه قطب نما می شود. با توجه به اینکه شهر آمالفی پس از شهر بندقیه اولین شهریست که رابطه تجار، و دوستی اش با اعراب اسلامی دارای اهمیت می باشد و در بنادر کشورهای اسلامی در شرق و غرب نمایندگی دارد. گرچه دوران جلال و اهمیت شهر آمالفی سپری شده است ولی مردم این شهر هنوز در دوران فردیریک دوم (۱۱۹۶ تا ۱۲۵۰میلادی) جزء فعالترین تاجران و دریانوردان جنوب ایتالیا محسوب می شود، که یکی از اینها همان فلاویو گیویا است که دانش خود را در مشرق زمین بدست آورد و آن قطب نمای اسلامی را قدری بهتر کرد و بدست ملوانان اروپایی داد(میل داریم بعد از اینکه نام مخترع از این شخص سلب شد قدری ارفاق کنیم به او بکنیم و او را تکمیل کننده قطب نما بنامیم) تا افتخارات اروپا را همچنان حفظ کرده و راهنمای جدیدی برای اقیانوس های جهان و کرانه های جدید داشته باشند.»

دکتر زیگرید هونکه-فرهنگ اسلام در اروپا.ص۸۱-۸۳

قطب نما - تمدن اسلامی

قطب نما – تمدن اسلامی

راکت

«امروز، چنان با تعجب به صنعت راکت سازی می نگریم که نفس در سینه مان حبس می شود ولی کمتر به این فکر می افتیم که مخترع اصلی آن که بوده است و اصلا گمان نمی کنیم که احتمالا اروپائیها و آمریکائیها مخترع اصلی آن نبوده اند.
آیا چینی ها بودند که اولین بار به این فکر افتادند، گلوله را بوسیله انفجار باروت پرتاب کنند؟ در جنگ پین کینگ Pien King در سال۱۲۳۲میلادی در آن مراحل حساس دفاع چینی ها در برابر مغولها، در این باره از جبهه چینی ها تیرهائی به کمک ماده انفجاری یی که دارای اسید نیتریک بود بطرف مغولها رها شدند. در حدود سال ۱۲۷۰میلادی هم مغولها از این ماده انفجاری اسید نیتریک استفاده کردند و برای اولین بار هنگام محاصره فن-چینگ Fan-Tshing سلاح باروتی تعیین کننده شکست یکی و پیروزی دیگر شد.
بکمک این سلاح باروتی است که قبلای خان مغول آخرین دفاع در چین قدیم را در هم شکست ولی به کمک کی؟
جواب این سوال را با تعجب از زبان رشیدالدین تاریخ نویس اسلامی می شنویم. او می گوید: «قبلای خان برای فرستادن یک مهندس به ما مراجعه کرد. این مهندس به نام ابوبکر از بعلبک و دمشق آمده بود. پسران این مهندس به نام ابراهیم و محمد، به کم افردی که همراه داشتند، هفت ماشین بزرگ ساختند و این ماشینها برای در هم کوبیدن شهر محاصره شده و فرستاده شدند.»
آیا در جنگ پین کینگ هم مهندسین مسلمان شرکت داشتند، تا معلومات خودشان را برای مصرف سلاح انفجاری در اختیار آنان بگذارند؟ همان سلاح انفجاری مسلمانان نبود که بوسیله آن فرمانده مصری و رفیق فردیریک دوم بنام فخرالدین برای ارتش «فرانکی» و پادشاه فرانکیها لودویک مقدس در سال ۱۲۴۹ در پنجمین جنگ صلیبی، پیشواز داغی تهیه دید؟ یک خبرنگار فرانسوی از این جنگ چنین اطلاع می دهد: «هر بار یک توپ در می رفت پادشاه فرانسه یعنی همان لودویک مقدس، متعجب می شد و فریاد میکرد، عیسای عزیز، من و افرادم را حفظ کن!»

دانشمندان اسلامی قرن دوازدهم میلادی، به هرحال فرمول باروت را کشف کرده بودند. این فعالیت مسلمانان برای تهیه وسیله دفاعی موثرتر، از ضرورت تلخی سرچشمه می گرفت و آن حملات خصمانه ای بود که از طرف اروپا بر علیه آنان دائم در جریان بود. بنابراین رهبران اسلامی، شیمی دانان معروف شان را که شهرت جهانی داشتند در کارخانه های باروت سازی، بکار گماردند، تا اینها مواد شیمیائی ای که مصرف جنگی داشتند از نقطه نظر تاثیر روی بدن و آتش افروزی و همچنین از نظر تاثیر انفجارشان آزمایش کنند.
مسلم است که مسلمانان در نیمه دوم قرن سیزدهم میلادی، باروت برای راکتهایشان مصرف می کردند. در کتاب فنون جنگی حسن الرماح و نوشته های دیگر جنگی متعلق به آن زمان می بینیم، هرکجا دود برپاست و از مواد انفجاری، اسلحه های آتشی، «چیزهائی که شبیه تخم مرغ هستند و مستقلا به حرکت در می ایند وآتش می افروزند» و از «چیزهائی که آتش از آن ها زبانه می کشد و از محفظه خود به در می روند» و «صداهای مهیب مثل رعد» دارند، از اولین راکت (طوربید Torpedo یعنی تیری که مواد انفجاریش در انتهای خودش جای داده شده است-مترجم) صحبت به میان آمده است.

با ترجمه آثار اعراب اسلامی به زبان لاتین بود که اولین دانش اسرار آمیز مخلوط های شیمیایی که می توانستند مانند رعد بغرند و مانند برق آتش بزنند «مصرف تفریحی داشت»، به اروپا آمد و بدست رجر بیکن و آلبرتوس مگنوس که از خانهای آلمانی بولدشت Bollstadt و اهل مطالعه بود رسید، و احتمالا همین آلبرتوس مگنوس است که در مسافرتهایش این معلومات مهیج را در اختیار برتلدشوارتس فرانسیسی (Franziskhaue) در شهر فرای بورگ می گذارد که بعدا همین شخص اخیر بغلط مخترع باروت شناخته می شود. و به دنبال تئوری ای که افروزنده فکر است بزودی عملی که جهان را به هیجان در می آورد ظهور می کند. مسلمانان اندلس اولین کسانی هستند که توپهائی در جنگ به کار بردند که با باروت گلوله پرتاب می کرد. ولی این بار اروپا بر خلاف معمول زود می آموزد. سالهای ۱۳۲۵،۱۳۳۱ و ۱۳۴۲ میلادی آتش توپهای مسلمانان در بازا Baza و الیکانتا Alicante و الجیکراس Algeciras ترس و وحشتی صفوف دشمنان بوجود می آورد که گوئی آخرالزمان رسیده است. بلافاصله از چهار سال بعد یعنی در سال۱۳۴۶ میلادی در جنگ مشهور کریسی Cricy آن لوله های شیطانی توپ مسلمانان که آن زمان انگلیسی ها را در الجیکراس به لرزه در آورده بودند این بار پیروزی کاملش را بر علیه سرداران ارتش فرانسه ثابت می کنند. با این سلاح وحشتناک جدید نیز دوران جدیدی در تاریخ جنگ ظهور می کند که پیشرفت عظیمی را بعد از جنگ دوم جهانی هر روز مشاهده می کنیم.

دکتر زیگرید هونکه-فرهنگ اسلام در اروپا.ص۸۸-۸۳

 
«…اگر بسیاری از اشعه های فکری دانشمندان اسلامی به اینطرف [اروپا] هم نیامده باشد، و فقط روشنایی آن به مغرب زمین تازه از خواب بیدار شده رسیده باشد، باز همان خود نیز عظیم و جهانگیر است. اولین بار به وسیله مسلمانان بود که اروپا با اثار یونانیان و عهد عتیق آشنا شد. مسلمانان بودند که با ترجمه کردن اثار یونانیان قدیم از زبان یونانی به عربی، و شرح هایی که بر آنها نوشتند و نیز آثار خودشان، آن روحیه علمی فکر کردن و تحقیقاتی عمل کردن را در بین ژرمنها، با زحمت پایه گذاری کردند، که از آن به بعد فقط به هوشیاری و تغذیه احتیاج داشته. با اعداد محاسباتیشان و با وسائل تکمیل یافته علمی شان و با محاسباتشان (آریتیمیک) و با جبر و هندسه فضایی و علم اشعه (اپیتیک)، اروپا را به مرحله ای رساندند که بتواند بر پایه تحقیقات علمی خود و اکتشافات و اختراعات خود از آن به بعد رهبری بخش علوم طبیعی را بدست گیرد.»
دکتر زیگرید هونکه-فرهنگ اسلام در اروپا.ص ۲۲۸
مسلمانان پایه گذاران روش تجربی
­­­

«نه راجر بیکن پایه گذار علم تحقیقی است و نه باکوفون ورولام و نه لئونارد داوینچی و نه گالیله. پیش از آنان علم فیزیک تحقیقی و آزمایشی به وسیله دانشمندان اسلامی پایه گذاری شده بود. همان طور که علم طبیعی مدرن کنونی که تئوری متناسب را با آزمایش تنظیم شده ربط می‎دهد تا به نتیجه برسد، حسن بن هیثم در آن زمان عینا همین کار را می‎کرد.» ص ۱۸۲

«حقیقت جویی بی‎باکانه و سرسختانه‎ مسلمانان، آنان را بدون تردید به سوی مشاهده علمی سوق می‎داد. اگر برای یونانیان مجموعیت و کل را در نظر گرفتن و کشف قانونمندی آن از تمام دیدگاهها ضروری بود برای مسلمانان پاسخ به تک تک سوال‎های علمی ضرورت داشت و آن هم نه با یک یا ده، بلکه با صدها آزمایش و ارائه دلیل. و این اختلاف روشن، بین یونانیان و مسلمانان (به خصوص اعراب) از این جهت است که نتیجه عملی
و مصرفی علم برای آنها ضروری بود» ص.۱۷۷


«دانشمندان اسلامی اولین کسانی بودند که به روش مشاهده با برنامه و علمی با تهیه شرایط ترتیب داده شده برای کنترل آزمایشها پرداختند. آزمایشهایی که می‎توانستند در هر زمان تکرار شوند و تغییرات لازم را در آن بدهند و تمام آن را کنترل کنند» ص.۳۳۵


«کار علمی مسلمانان با نسخه برداری و قبول معلومات یونانی و هندی به پایان نرسید. همان طور که کار طالس و فیثاغورس هم با تکرار بیانات مصری‎ها و بابلی‎ها پایان نیافت. مسلمانان معلوماتی را که از یونانیان گرفتند به وسیله آزمایشهای تجربی رشد دادند و بسیار پیش بردند. آری آنان مخترع آزمایش تجربی و آن هم به قاطع ترین معنایش هستند. آنان پایه گذار واقعی تحقیقات علمی عینی‎اند». ص۴۱۸


«تمدن اسلامی کشفها و اختراعهای گرانبهای بی‎شماری در همه بخش‎های علم تجربی که اکثر آنها را بعدها نویسندگان اروپایی دزددانه به حساب خودشان گذاشته‎اند به مغرب زمین هدیه کرده است. ولی گرانبهاترین آنها شاید اسلوب تحقیقات علم طبیعی باشد که این پیش قدمی مسلمانان بود که جای پا را برای اروپا باز کرد تا منجر به شناخت قوانین طبیعت و تفوق و کنترل آن گردید»ص.۴۲۰

انتخاب اسامی عربی برای کتاب‎ها

«در قرون وسطی، انتخاب اسامی عربی برای آثار علمی نویسندگان غربی، نه تنها نشانه تفوق علمی بود و در نتیجه عبودیت خواننده اروپایی را برمی‎انگیخت (چیزی که دانشمندان اروپایی آن زمان جز آن سرشان نمی‌شد) بلکه همچون بیمه‌ای بود در برابر خطراتی که می‎توانست کتابی را شامل شود. حال به این ترتیب طبیعی بود که معروفیت زکریای رازی و به طریق اولی ابن سینا کاملا مورد سوء استفاده نویسندگان اروپایی قرار بگیرد تا با اسم آنان توجه و علاقه دانشمندان اروپایی را جلب کنند. دانشمندان اروپایی آن زمان گوش به فرمان شخصیتهای علمی اسلامی بودند و در مقابل آنان هوش و عقلشان را گم می‌کردند»ص.۳۴۶

«یکی از پزشکان ایتالیایی اهل سالرنو حتی در قرن پانزدهم میلادی با نام عربی روی اولین کتاب داروسازی به سبک امروزینش خود را در جهان داروسازی وارد کرد. آن پزشک خود را صلاح الدین نامید. علاقه و احترام او در برابر این شخصیت دانش پرور در پیشنهادهایی که در مورد کتابها کرده است نیز تظاهر می‌کند. دو سوم کتابهای دارویی که او معتقد است هر داروساز باید داشته باشد عربی هستند.»ص۳۴۷


«نام مسلمانان در جهان علمی اروپای آن زمان چنان خریدار داشت که عده‌ای از پزشکان شمال ایتالیا برای این که کتاب طبیشان بیشتر مورد توجه پزشکان قرار گیرد آن را ماسویه جدید بغدادی معرفی کردند و چنین ادعا کردند که این نویسنده، شاگرد ابن سینای معروف بوده است. آنان به آن کتاب که نسخه‌ها را در آن جمع آوری کرده بودند نام پر وعده و وعید لاتینی قرابادین ماسویه جدید دادند.»ص۳۴۶


«یکی از شیمیدان‎های گمنام قرن سیزدهم میلادی در اروپا موفقیتی بزرگ و غیر طبیعی به دست آورد. بدین وسیله که اثر مهمش را که نشانه آشنایی کامل با علوم مسلمانان بود به نام شیمیدان معروف جابر(جابربن حیان) و به اصطلاح بقراط علم شیمی ارائه داد. بدین ترتیب طبیعی بود که خواندن یک چنین کتابی برای جهان علمی اروپا لازم بود.»۳۴۶

ارجاع سوالات علمی به مسلمانان

 

«زمانی که افراد مسئول غفلت کرده بودند ظهور ماه تمام را در اول بهار ملاحظه کنند پدر روحانی مسیحیان مورد خرده گیری طرفدارانش واقع شد. چون مجبور بود فرستاده‎ای به سوی مسلمانان که در اسپانیا حکومت می‎کردند بفرستد و از آن شیطان پرست‎ها ـ مسلمانان ـ تاریخ هفته‌ای که عیسی را به صلیب کشیدند و عید پاک را سوال کند»ص .۱۹۸

فرهنگ اسلام در غرب دکتر زیگرید هونکه.

فرهنگ اسلام در غرب دکتر زیگرید هونکه.

«همچنین فریدریش (حاکم مسیحی جزیره سیسیل ایتالیا) را سوال زندگی پس از مرگ عمیقا به خود مشغول داشته بود. ولی این دوباره تکفیر شده از طرف پاپ، به جای مراجعه به کلیسا و دانشمندان مسیحی آشکارا به دانشمندان مسلمان مراجعه می‎کند. او سوالات خودش را در این مورد به مصر سوریه، عراق، آسیای صغیر، یمن و مراکش می‎فرستد. سلطان الموحدین سوالات او را به سیته ـ‎در مراکش‎ـ نزد فیلسوف جوان ابن سبعینِ بیست ساله مسلمان که نظریه بسیار تحقیر آمیزی نسبت به فرانکها داشت … می‎فرستد».۴۸۷

جزیره سیسیل، مقلد مسلمانان

«ابن جبیر ـ‎جهانگرد مسلمان‎ـ که در سال ۱۱۸۵ میلادی(۵۸۱ هجری قمری) از جزیره سیسیل ‎ـ‎که اینک به تصرف نرمانها در آمده است‎ـ دیدن کرده است. وی در خاطرات خود در مورد این جزیره می‎نویسد: حاکم شهر (ویلهلم دوم) اعتماد مخصوصی به مسلمانان دارد. آنان را به عنوان پزشک و ستاره شناس خود بر دیگران ترجیح می‎دهد و در ضروری‎ترین امور به آنها اعتماد می‎ورزد تا این حد که سرپرست مطبخ وی یک مسلمان و محافظ وی که تحت فرماندهی یک سرهنگ مسلمان انجام وظیفه می‎کند نیز مسلمان است. ارکان کشورش را مسلمانان تشکیل می‎دهند او در خوشگذرانی‎های دربار و همچنین در قانون‎گذاری، در نوع حکومت و رتبه خدمه، در تزیینات و تجملاتش از سلاطین اسلامی تقلید می‎کند. او عربی می‎خواند و می‎نویسد و به طوری که یکی از خدمه نزدیکش برای ما تعریف کرد ورد زبانش الحمد لله است و تمام دخترها و همخوابگانی که در قصرش هستند با ایمانند».۴۴۲»

شیفتگی حاکم سیسیل به مسلمانان

«متن زیر، نامه فریدریش دوم ‎ـ‎حاکم مسیحی جزیره سیسیل در قرن سیزدهم میلادی‎ـ به فخرالدین، فرمانده مسلمان مصری در جنگ‎های صلیبی می‎باشد. در حالی که جنگ‎های صلیبی هنوز به پایان نرسیده است و مسلمانان و مسیحیان در حال جنگ با یکدیگر می‎باشند.
« بسم الله الرحمن الرحیم! قلوب ما در آنجا لنگر انداخته‎اند در حالی که خود به سوی وطنمان باز می‎گردیم. این دلها نه تنها از بدنمان بلکه از سنخیت اروپایی و مسیحیمان و از خویشتن خویش جدا شدند و در بند دوستی شما درآمدند برای همیشه. سپس به پرواز آمدند بازگشتند و بر قدرتمان افزودند … چون تو رفتی مرا آنچنان بود که گویی دیگر بین جدایی و مرگ می‎بایست یکی را برگزینم. ولی من مرگ را فرا خواندم، آرامشم بیا»۴۸۸

شکایت اسقف قرطبه از شرق زدگی مسیحیان

«متن زیر شکایت آلوارو اسقف قرطبه از مسیحیان می‎باشد «خیلی از همکیشان من اشعار و داستانها و افسانه‌های اعراب را می‎خوانند. آثار مذهبیون و فلاسفه آنها را مطالعه می‎کنند. آن هم نه برای آن که عقاید آنان را رد کنند بلکه برای آنکه بیاموزند و یاد بگیرند که چگونه آن را باید دقیق و فصیح به زبان عربی تلفظ کنند! امروزه کجا یک غیر روحانی یافت می‎شود که تفسیر لاتینی کتاب آسمانی را بخواند؟ امروزه چه کسی از اینان به تحصیل کتاب مقدس انبیا و رسولان می‎پردازد؟ ای وای که همه جوانان مسیحی که دارای استعداد هستند فقط زبان عربی و آثار عربی را می‎دانند و می‎خوانند! آنان با ولع هر چه تمام‎تر به مطالعه و تحصیل کتابهای عربی می‎پردازند. با پول زیاد و مخارج هنگفت کتابخانه‌های بزرگ از این آثار برای خودشان تهیه می‎کنند و همه جا از آن با بلند پروازی و صدای رسا صحبت می‎کنند و می‎گویند که این آثار حیرت انگیز و مهم است. هر گاه با آنان از کتب عیسوی سخن گفته شود با تحقیر جواب می‎دهند که این کتابها ارزش توجه کردن را ندارند. وای چه دردی! مسیحیان حتی زبانشان را فراموش کرده‎اند. میان هزاران نفر، یک نفر نیست که بتواند یک نامه به زبان لاتین نسبتا قابل تحمل از لحاظ ادبی بنویسد. در عوض افراد زیادی هستند که با وقار عربی صحبت می‎کنند، اشعاری به این زبان حتی بهتر از خود اعراب می‎سرایند.»۶۲۶

نوع نگاه به علوم طبیعی

«به سبب توصیه‎های فراوانی که در اسلام به علم آموزی و تفکر در خلقت خداوند شده است دانشمندان مسلمان نه تنها هیچ تعارضی بین علم و اعتقاد به اسلام نمی‎دیدند بلکه شناخت هر چه بیشتر طبیعت را سبب تحکیم ایمان انسان می‎دانستند.
البتانی منجم صابئیِ بزرگ شده در تمدن اسلامی ـ‎که در قرن سوم هجری می‎زیسته است‎ـ در خصوص علم نجوم می‎گوید: «به وسیله علم به کرات سماوی است که انسان به اثبات توحید و به شناسایی عظمت و بزرگی جهان و بالاترین دانش و بزرگترین قدرت و کمال دست می‎یابد.»۱۴۰… «هر مسلمان پس از آموختن اصول دین و قوانین مذهبی باید از علم نجوم بهره مند گردد. چون به وسیله آن است که به وحدانیت و به عظمت جهان و عالی‎ترین دانش و بزرگترین قدرت و کمال صنعتش پی می‎برد.»
۱۵۷ .


علاقه به علم آموزی و جایگاه والای علم


شوق علم آموزی

«حنین خواستار نسخه مخصوصی از یکی از آثار جالینوس بود و نمی‎یافت. این اثر در آن زمان نیز کمیاب بود. او خودش به جستجو می‎پردازد و در این باره می‎نویسد: «من به آن احتیاج فوری داشتم و به همین جهت عازم بین النهرین شدم و از آنجا به سوریه، فلسطین، مصر و به شهر اسکندریه رسیدم ولی در هیچ جا موفق نشدم آن را پیدا کنم. فقط یک نیمه آن را در سوریه یافتم.»۳۸۸


کتاب، غرامت جنگ!

«همان طور که یک کشور فاتح، تحویل سلاحها و کشتی‎های جنگی را شرط قرار داد صلح می‎کند هارون الرشید پس از پیروزی در جنگ عموریه و آنکارا، تحویل نوشته‎های یونان قدیم را شرط صلح با بیزانس اعلام کرد … آن زمان مأمون پس از پیروزی بر رم شرقی از قیصر میخاییل سوم خواست تمام آثار فلاسفه که تا آن زمان به زبان عربی ترجمه نشده بودند به عنوان خراج جنگی تحویل مسلمانان دهد».۳۷۹

اجرت ترجمه کتاب

«پسران موسی بن شاکر در سامرا در زمینی که متوکل به آنها هدیه داده بود مرکزی علمی برپا کردند که در آن به ترجمه کتاب نیز می‎پرداختند. آنان مبلغ ۵۰۰ دینار به هر یک از مترجمین می‎پرداختند؛ مبلغی که در جوانی برای خود آنان ثروتی به حساب می‎آمد. ۵۰۰ دینار معادل است با ۷۵۰۰ مارک طلا که برابر با ۹۰۰۰۰ مارک طلا در سال است حقیقتا اجرت شاهانه‌ای است!».۱۵۱

امانتداری در علم

«متفکر اسلامی با بیان افکار دیگری به نام خویش دهان خود را ملوث نمی‎کرد. اگر کسی می‎خواست بر اساس افکار و کتاب فردی که زنده بود تدریس کند باید قبلا اجازه کتبی از او داشته باشد. حتی کسی حق نداشت موقع تدریس بیانات استادی دیگر را بیان کند یا شعر شاعری را در انجمنهای رسمی بخواند بدون این که اجازه صریح آنان را دارا باشد. همان طور که پیش از اسلام هم بین اعراب مرسوم بود شاگرد یکی از شعرای بزرگ از استادش اجازه منحصر به فرد داشت تا به عنوان راوی و ناشر آثار او عمل کند. در این جا احترام به فعالیت‎های فکری و مرجعیت و مصدر آن این اندازه عمیق بوده است».۴۰۵

کتابخانه‎های باشکوه مسلمین

«جایگاه والای علم در میان مسلمین سبب می‎شد در همه گستره تمدن اسلامی کتابخانه‎ها مثل قارچ از زمین سر بر ‎آورند. در سال ۸۹۱ میلادی ـ‎۲۷۸ هجری‎ـ مسافری در بغداد یکصد کتابخانه عمومی برشمرده بود … که مسلمانان می‎توانستند در قرائت‎خانه‎های آنها با آرامش کامل به مطالعه بپردازند و یا کتاب به امانت گیرند. در این کتابخانه‎ها برای مترجمین و رونویس کنندگان محل خاصی وجود داشت. هر کس می‎توانست در سالن‎هایی که برای اجتماع در نظر گرفته شده بود به بحث‎های رسمی بپردازد. نظیر وظایفی که امروزه برای کلوپ‎های کتاب در انگلستان در نظر گرفته شده است».۳۹۱

«هر مسجدی کتابخانه‎ای داشت. سالن اصلی هر بیمارستان که محل مراجعه تازه واردین است دارای قفسه‎های بزرگ و پر از کتاب بود و تمام آثار طبی تازه منتشر شده را خریداری می‎کردند تا این که برای تعلیم محصلین طب و همچنین برای مراجعه پزشکان، جدیدترین معلومات در اختیارشان قرار داشته باشد.
یک شهر کوچک مثل نجف در عراق در قرن دهم میلادی دارای چهل هزار جلد کتاب بود. در حالی که دیرهای اروپا همان ده تا دوازده کتابی را هم که داشتند چون برایشان جزو چیزهای کمیاب محسوب می‎شد با زنجیر به جایی می‎بستند.
نظیر کتابخانه یکصد و هفده هزار جلدی مهلبی وزیر که در هنگام وفاتش در قرن چهارم از خود به جای گذاشت کم نیستند. خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانه رصدخانه مراغه تعداد چهارصد هزار جلد کتاب جمع آوری کرد. ابن عباد که همکار مهلبی و جوان‎تر از اوست دارای کتابخانه‎ای است با دویست و شش هزار جلد کتاب. و یک قاضی یک میلیون و پنجاه هزار جلد کتاب داشته است».۳۹۲ و ۳۹۳

«اما کتابخانه هیچ کس به اندازه خلیفه العزیز قاهره‎ای ـ‎ خلیفه فاطمی مصر در قرن چهارم هجری‎ـ اهمیت نداشت. حتی خلیفه قرطبه (کوردوبا) که در سرتاسر آسیا افرادی داشت که مرتبا برای تکمیل کتابخانه‎اش می‎کوشیدند. این کتابخانه فاطمیان زیباترین و کامل‎ترین کتابخانه بود و دارای یک میلیون ششصد هزار جلد کتاب بود. تنها شش هزار و پانصد جلد کتابهای ریاضی و هیجده هزار جلد آثار فلاسفه داشت.
ولی این ابهت پسرش را از آن باز نداشت که با رسیدن به حکومت، کتابخانه دیگری در کنار آن بنا نکند. کتابخانه‎ای که دارای هیجده سالن بود.» ۳۹۳ .

مدارس مسلمین

«برای ملت مسیحی آن دوران نه تنها ضرورت آموختن زبان و خط لاتین وجود نداشت بلکه تعلیمات عمومی بکلی مردود بود. اما وضع کشورهای اسلامی به گونه‎ای دیگر بود. حکومت اسلامی علاقمند بود که امور رعایا در مسیر طبیعی و صحیح قرار گیرد. از این رو امر تعلیمات در دست حکومت بود. بچه‌های طبقات مختلف به مدارس ابتدایی می‎رفتند، آن هم در مقابل مبلغ کمی که برای همه امکان پذیر بود. و از زمانی که معلمان را حکومت بر سر کار می‎گمارد برای بچه‎های افراد بی‎بضاعت، مدرسه بدون شهریه بود … در اسپانیای اسلامی اضافه بر هشتاد مدرسه‎ای که در قرطبه وجود داشت الحاکم دوم ـ‎از حکام اموی اندلس‎ـ در سال ۳۵۴ هجری بیست و هفت مدرسه دیگر هم برای افراد بی‎بضاعت ساخت.
در قاهره منصور قلاوون در محوطه بیمارستان منصوری مدرسه‎ای هم برای بچه‎های بی‎سرپرست ساخت و برای هر بچه جیره تعیین کرد؛ یک قرص نان در روز، یک دست لباس زمستانی و یک دست تابستانی در سال. حتی ترتیبی دادند که معلمین دوره گرد به اعراب بادیه نشین درس بدهند.»۴۰۰


نوآوری‎های مسلمانان در نجوم

دستاوردهای الفرغانی

«یکی از مسلمانانی که اگر جای پایش را دنبال کنیم ما را به زادگاه علم اروپایی رهنمون می‎سازد الفرغانی است که در زمان پسران موسی بن شاکر ـ‎دوره خلافت مأمون‎ـ در بغداد مشغول بود.
او درجات طول زمین را محاسبه کرد.
اولین کسی بود که متوجه شد خورشید در مسیر خود همچون سیارات دیگر در طول زمان سرعتش کم می‎شود.
کتاب عنصر نجوم نوشته الفرغانی که در قرون وسطی در اروپا الفراغانوس می‎نامیدند چندین بار از زبان عربی به لاتین در اروپا ترجمه شد و ملانشتن در ۱۵۳۷ میلادی در شهر نورنبرگ آن را تجدید چاپ کرد.۱۷۹
دانشمندان اسلامی همچنین به عوامل متغیری توجه یافتند که به وسیله پیشینیان ثابت اعلام شده بود.
آنان متوجه تمایل اکلپتیک (زاویه متمایل محور زمین) شدند یا به عبارت دیگر زاویه تمایل مدار خورشید در مقابل خط استوا که هر بار کمتر می‎شود. باید گفت این اندازه گیری آنان حتی یک ثانیه هم پس و پیش ندارد. با این کشف پشتکار خود را در آزمایشها به کار بردند و همچنین ظرافت حواسشان را برای درک کمترین تغییر نشان دادند. این کشف را اولین بار الفرغانی کرد.
الفرغانی اولین کسی است که تغییر یافتن دورترین محل زمین نسبت به خورشید را کشف کرد. در حالی که یونانیان ظاهرا آن را همیشه یکسان می‎دانستند. مسلما ‎یونانیان به اندازه مسلمانان که از مکتب آنان برخاسته‎اند در کارشان ثبات نداشته‎اند. ۱۸۵
دستاوردهای البتانی
البتانی (قرن سوم هجری) نیز مانند ثابت بن قُرّه از صابئیان کافر بود که با محاسبه دقیق خود کار او را تکمیل کرد. مهم ترین کارهای او عبارتند از:
اختلاف طول به اصطلاح سال خشک و سال مرطوب را به دو طریق محاسبه کرد.
او گردش زمین به دور خورشید را هم از دو طریق محاسبه می‎کرد.
او آزمایشهای خوارزمی را دنبال کرد و با تحقیقات جدیدی درباره ظهور ماه نو، خورشید گرفتگی و نیز زاویه‌ای که از محل نظاره کوکب نسبت به مرکز زمین به دست می‎آید، آزمایشهای او را تصحیح کرد.۱۷۹
البتانی به محاسبه دقیق دایره البروج پرداخت و به روشی دست یافت که درجه عرض یک نقطه را روی زمین می‎توان به وسیله آن روش تعیین کرد. چیزی که ابن الهیثم نابغه باز هم راه جدیدی برای محاسبه آن یافت و این راه جدید بر حسب کشف تاریخی و دوران ساز او یعنی محاسبه انکسار نور صورت گرفت.
دستاوردهای الزرقالی
الزرقالی (قرن پنجم هجری) در شهر طلیطله در اسپانیا ضمن ۴۰۲ مشاهده اثبات کرد که فاصله خورشید تا زمین که در طول سال در حال تغییر است در هر شش ماه یک بار یکسان می‎گردد. او این اختلاف فاصله را نیز دقیقا محاسبه کرد.۱۸۵
همچنین دانشمندان مسلمان به بررسی لکه‌های کره خورشید پرداختند که ابتدا مورد توجه اروپا قرار نگرفت. ولی بعدها در ۱۶۱۰ میلادی توجه اروپاییان را جلب کرد و الزرقالی اطلاعاتی درباره نوسان محور زمین بیان کرد ولی درباره آن می نویسد «ولی انسان متوجه آن نمی‎شود چون کره زمین بزرگ است.»۱۸۷
اثر نجومی الزرقالی به وسیله گِرهارد فون کرمونا از زبان عربی به لاتین ترجمه شد و حتی در ۱۵۳۰ میلادی کوپرنیکوس از قول او و از قول البتانی در کتاب معروف خود نقل قول می‎کند. الزرقالی این منجم ممتاز از شهر طلیطله اسپانیا که اروپا او را در ردیف معلمان خود برگزیده است و به نام ارزخلی معروف است سازنده وسایل نجومی بوده و در این مورد نیز معروفیت دارد. اسطرلاب الزرقالی در نجوم جلب توجه فراوانی می‎کرد و به وسیله یوهانس مولر بسیار مورد ستایش قرار گرفت که او از آن به عنوان یک آلت اصیل صفیحه یاد کرده است. یوهانس مولر در قرن ۱۵ میلادی یک کتاب مجموعه تمرینات آموزشی منتشر کرد که فقط مخصوص دستگاه صفیحه ساخت الزرقالی بود.
در سال ۱۵۳۴ میلادی کتاب الزرقالی مجددا از عربی به لاتین ترجمه شد و به وسیله شخصی به نام یوهان شونر در شهر نورنبرگ منتشر شد. نام این کتاب چنین است «کتاب آموزشی تازه به چاپ رسیده درباره دستگاه صفیحه متعلق به پدر علم نجوم الرضا الزرقالی».۱۸۶
دستاوردهای ابوریحان بیرونی

آنچه را کوپرنیکوس نابغه آلمانی در رنسانس تازه درک کرد همان را پانصد سال قبل از او آن دانشمند شهیر مسلمان یعنی ابوریحان بیرونی (۴۴۰-۳۶۲ هجری) فهمیده بود و آن این بود که آفتاب گردش شب و روز را سبب نمی‎شود بلکه خود زمین که بر محور خود می‎گردد و با ستارگان دیگر به دور خورشید می‎چرخد است که باعث پدید آمدن شبانه روز است. اگرچه بلافاصله باید گفت پیش از ابوریحان نیز آریستارک فون زاموس و صد سال بعد، آن شخص کلدانی در شهر بابل به نام سلیکوس به این امر اعتقاد داشتند.۱۸۷ – حسن بن هیثم
کشف مهم حسن بن هیثم(۳۵۴ تا۴۳۰ هجری) در علم نجوم این بود که همه کرات سماوی من جمله ثوابت از خودشان اشعه نوری دارند و فقط کره ماه است که روشنایی خود را از خورشید دریافت می‎کند.۱۸۰

حسن بن هیثم

«کشف مهم حسن بن هیثم(۳۵۴ تا۴۳۰ هجری) در علم نجوم این بود که همه کرات سماوی من جمله ثوابت از خودشان اشعه نوری دارند و فقط کره ماه است که روشنایی خود را از خورشید دریافت می‎کند».۱۸۰

نوآوری‎های مسلمانان در نجوم ۲

اندازه گیری قطر کره زمین

«ایراتوستیناس اولین کسی بود که به وسیله زاویه نور خورشید، قطر کره زمین را اندازه گیری کرد. دانشمندان نجوم زمان مأمون در جستجوی راه دیگری بودند. از یک نقطه معین یک گروه از منجمین به طرف شمال حرکت کردند و گروه دیگر به طرف جنوب. این دو گروه آن قدر به راه ادامه دادند تا این که ستاره جدی که از یک طرف طلوع و در طرف دیگر افول می‎کند برایشان قابل مشاهده باشد. حال از فاصله مکانی این دو گروه مشاهده کننده یک درجه از دایره نصف النهار را با دقت و صحت عجیبی محاسبه کردند».۱۴۷

ترسیم نقشه‎های نجومی دقیق‎تر

«قبلا هیپارک(۱۹۰تا۱۲۰ قبل از میلاد) بیش از هزار ستاره را شمارش و محل آنها را در آسمان تعیین کرده بود. عبدالرحمان الصوفی (قرن چهارم هجری) در بغداد در قرن دهم میلادی جرئت کرد که به تصحیح یادداشتهای او در مورد ستارگان بپردازد. سلطان عضد الدوله در وسط باغ خانه‎اش رصدخانه‌ای درست کرده بود که شب به شب منجمین دربار به مشاهده ستارگان می‎پرداختند و آنها را شمارش کرده و از نظر طول و عرض، محل و حرکت آنها را در آسمان تعیین می‎کردند. او با این روش متوجه تعدادی از ستارگان ثابت شد که چشمهای تیزبین هیپارک متوجه آنها نشده بود. عبدالرحمان الصوفی برای تعلیم اربابش عضدالدوله ثوابتی که محل آنها را از نو محاسبه کرده بود با دقت کافی رسم کرد و به ارائه بزرگی و تا آنجا که ممکن بود درجه روشنایی آنها پرداخت. اینچنین بود که یک کاتالوگ ستارگان به وجود آمد و با به وجود آمدن این کاتالوگ بود که بسیاری از اشتباهات و بی‎دقتی‎های هیپارک و بطلمیوس تا آن زمان را رفع کرد و بر آن یادداشت‎های کهنه نجومی تعداد زیادی ستارگان ثابت نیز اضافه کرد».۱۸۵

تنظیم جدولهای نجومی مستقل

«دانشمندان مسلمان با رصدهای دقیقی که انجام می‎دادند جدولهای نجومی مستقلی تدوین کردند. اکثر این جدولهای نجومی در دسترس اروپاییان قرار گرفت و در زمان کوپرنیکوس نیز مورد استفاده واقع شد. این جدولها در اروپا بدون هیچ گونه تغییر و تبدیل و تجدید نظر مورد استفاده قرار می‎گرفت. چون اروپای آن زمان حائز آن شرایط علمی نبود که به این گونه بررسی‎های عینی بپردازد. چه رسد که جدول نجومی مستقل خود را در برابر جدولهای اسلامی محاسبه و تنظیم کند. مهمترین این جدولها عبارتند از: جدول خوارزمی، جدول مامونی، جدول صابی البتانی، دو جدول هاشمیان و ابن یونس و جدولی که در طلیطله به وسیله الزرقالی درست شد و همه اینها برای محاسبه جدول آلفونسو ـ‎ حاکم شهر تولدوی اسپانیا در قرن سیزدهم میلادی‎ـ نیز مورد استفاده قرار گرفتند». ۱۷۸

شیمی

. روش مسلمانان در علم شیمی

دانشمندان اسلامی اولین کسانی بودند که به روش مشاهده با برنامه و علمی با تهیه شرایط ترتیب داده شده برای کنترل آزمایشها پرداختند. آزمایشهایی که می‎توانستند در هر زمان تکرار شوند و تغییرات لازم را در آن بدهند و تمام آن را کنترل کنند. آنان شیمی علمی را به معنی واقعا علمی به وجود آوردند و بر حسب قضاوت آن تاریخدان انگلیسی به نام کوستُم: «به چنان مقام عالیی رساندند که پس از این که دوران جدید شیمی مدرن به کشف شیمی آلی و شیمی معدنی نایل شد متوجه این ضرورت شد که تازه باید آن را به پایه‎ای برساند که در آن زمان دانشمندان اسلامی رسانده بودند»۳۳۵

 

برخی از نوآوری‎ها در شیمی
جابربن حیان ـ‎ از شاگردان امام جعفر صادق(ع)‎ـ در برابر روش ساده ذوب فلزات که تا آن زمان متداول بود روش حل کردن فلزات به کمک اسید نیتریک، اسید سولفوریک، جوهر نمک و تیزاب سلطانی ‎ـ‎که به وسیله او اختراع شده بودند‎ـ را نیز پرورش داد. بدین وسیله برای جابر و پس از او ترکیبات بی‎نهایت وسیع شیمیایی امکان‎پذیر شد. من جمله اکسید جیوه، زنجفر، زرنیخ(اکسید سه ظرفیتی ارسن)، نشادر، نیترات نقره، زاج سفید(سولفات آلومینیم و پتاسیم) کات کبود، پتاس سوزآور(محلول غلیظ ئیدراکسید پتاسیم) محلول سود سوزآور، محلول کلوئیدی سفید رنگ گوگرد و خیلی چیزهای دیگر.
مسلمانان اختلاف بین اسید و قلیا را می‎دانستند. آنان اضافه شدن وزن فلزات را هنگام اکسیده و سولفوره شدن یادداشت می‎کردند. می‎دانستند آتش بدون هوا خاموش می‎شود. آنان عملهای اصلی شیمی را پایه‎ریزی کرده و پرورش دادند مانند تبخیر، تصعید و تبدیل مستقیم جسم جامد به گاز یا به عکس متبلور کردن (کریستالیزه کردن)، تعدیل ترکیبات شیمیایی به وسیله حرارت دادن، تصفیه کردن و تقطیر کردن، در حالی که اختلاف تقطیر از طریق خنک کردن گاز به وسیله آب را از خنک کردن گاز به وسیله شن در نظر داشتند.۳۳۵

فیزیک

نوآوری‎های حسن بن هیثم

حسن بن هیثم (۳۵۴ تا۴۳۰ هجری) که در اروپا به الحسن معروف است یکی از پرنفوذترین استادانی است که اروپا در مکتب او تعلیم یافته است. تئوری حرکت صفحه‌ای بر روی جام نامریی از او است که اذهان اروپای قبل از رنسانس را بسیار به خود مشغول کرد.۱۸۰
کشف مهم‎تر او در علم نجوم این بود که همه کرات سماوی من جمله ثوابت از خودشان اشعه نوری دارند و فقط کره ماه است که روشنایی خود را از خورشید دریافت می‎کند. همین کشف او بود که او را به کشف مسئله طبیعی دیگری که یک نوع انقلاب علمی بود رساند. او با این کشف اخیر، نظریه دو دانشمند بزرگ اهل اسکندریه یعنی اقلیدس و بطلمیوس را نقض کرد. دو دانشمندی که او می‎بایست از بد روزگار نظریه آنان را به اجبار اشاعه دهد تا در دوران پیری بتواند امرار معاش کند.۱۸۰
او همان کسی است که تئوری‎های اقلیدس و بطلمیوس (که اینان خود دو ستون دانش هلنی به شمار می‎روند) را در نقاط حساسش نقض کرده است. اقلیدس و بطلمیوس معتقد بودند که شعاعها از چشم خارج شده به اجسام برخورد می‎کنند و یا سبب دیدن اشیا می‎شود. هیثم تشریح کرد که این ادعا غلط است و گفت «شعاعی که از چشم خارج می‎شود سبب دیدن اجسام نمی‎شود بلکه جسم مورد دید است که شعاعش به چشم می‎تابد و به وسیله بدنه شفاف (عدسی) چشم معکوس می‎شود» با کشف این واقعیت فیزیکی بود که او تمام دانش دوران یونان قدیم را در مورد مظاهر نور پشت سر گذاشت. او قانونی را کشف کرد که با آزمایشهای مختلف صحت آن به اثبات رسید.۱۸۱
… اگر ماه به خودی خود نور نداشته باشد و نورش را از خورشید دریافت کند چگونه ما گرفتگی به وجود می‎آید؟ این سوال نجومی او را متوجه سایه انداختن یک جسم بر اثر جسم دیگر نورانی محیط، کرد. پس از آن برای خودش مرکز نور ساخت و به آزمایشهای سیستماتیک مختلفی که برایش ارزش علمی داشت پرداخت و این نوشته‎اش را «درباره طبیعت و خواص به وجود آمدن سایه» نامید.۱۸۲
او اولین کسی است که دوربین جعبه‎ای یک سوراخه ساخت ـ مدل اولیه دوربین عکاسی ـ و با آن به آزمایش نیز پرداخت. این جعبه یک سوراخه پخش مستقیم اشعه نور را ثابت می‎کند. با چشم خود می‎بیند ولی باور نمی‎کند که چگونه این آزمایش، محیط را در صفحه مقابل معکوس نشان می‎دهد. او همان روش آزمایشی را انجام داد که بعدها لئوناردو داوینچی نیز آن را به کار برد.
او دلیل شکستن نور را به وسیله چیزهای مختلف مانند هوا یا آب کشف کرده و شرح داده است و به این ترتیب ضخامت جوی را که کره زمین را احاطه کرده است دقیقا ۱۵ کیلومتر حساب می‎کند.
حسن بن هیثم به بررسی هاله اطراف کره ماه و شفق و همچنین رنگین کمان که ارسطو در شرح علت فیزیکی آن درمانده بود می‎پردازد. او معلومات خود را در مورد وسایلی که با عدسی و نور مربوطند به کار برد و انعکاس آینه‎های مقعر با برشهای کروی و مخروطی را مطالعه و محاسبه کرد و قانون نورافکن را کشف کرد.۱۸۲
او نه تنها تاثیر حرارتیِ محل تقاطع نور و بزرگ نشان دادن آینه‎های مقعر را مورد آزمایش علمی قرار داد بلکه همچنین این تاثیرات را نیز در مورد ذره بین بررسی کرد. او اولین عینک را برای خواندن اختراع کرد.۱۸۳
حسن بن هیثم در کتاب «گنجینه نور و عدسی» هر گونه مسائل عدسی و نور را که بعدها از راجر بیکن انگلیسی (۱۲۱۹ تا ۱۲۹۴ میلادی) تا ویتلیوی مجارستانی مورد مطالعه قرار داده‎اند پایه گذاری کرد. ۱۸۴
لئوناردو داوینچی ایتالیایی که مدعی اختراع دوربین عکاسی و پمپ آب و هنر تراشکاری و اولین هواپیماست به طور چند جانبه تابع دانشمندان اسلامی بوده است و قابل اثبات است که شدیدا تحت تاثیر کتابهای علمی و آزمایشهای حسن بن هیثم قرار داشته است.۱۸۴
یوهانس کپلر در آلمان در اواخر قرن ۱۶ میلادی موقعی که قوانین فیزیکی را که بر اساس آن دوربین گالیله ستاره‎های تا آن زمان ناشناخته را به پیش چشم نزدیک کرد مورد بررسی قرار می‎داد متوجه شد که کارهای گالیله و قوانینش در سایه کشفیات حسن بن هیثم انجام گرفته است.۱۸۴
حتی امروز مسائل فیزیکی و ریاضی‎‎ای که او به کمک معادله چهار مجهولی حل کرد و قدرت ریاضی او را نشان می‎دهد مسائل الحسن نام دارند. مثلا محاسبه کردن نقطه‎ای در یک آینه فضایی که از آن نقطه یک جسم از فاصله معینی به سوی تصویر معینی منعکس می‎شود.۱۸۴

دستاوردهای کندی

کندی اندازه‎گیری زاویه به وسیله پرگار را در هندسه متداول کرد. وزن مخصوص اجسام مایع را محاسبه نمود و آزمایشهایی درباره قانون جاذبه و سقوط اجسام انجام داد. ولی اثر او در این مورد به نام «سقوط اجسام از بلندی» مورد توجه مترجمین زبان لاتین در اروپا قرار نگرفت.۱۸۶

پزشکی

الف. وضعیت پزشکی اروپا در قرون وسطی

۱٫ اعتقادات نادرست و تاثیر منفی آن بر طب

یکی از اعتقادات نادرست برخی از مسیحیان این بود که استفاده از اسباب مادی برای مداوا را با ایمان به خداوند در تعارض می‎دیدند. کشیشی به نام تتیان معتقد بود «داروها به هر شکل و فرمش از همین فن گول زدن سرچشمه می‎گیرد» و این بی دینها(مسلمانان) دست در کار داروخانه طبیعت می‎برند. «اگر کسی با اعتماد به مادیات بتواند علاج شود پس چه اندازه علاج بیشتری خواهد یافت اگر فقط اعتماد به قدرت خداوندی داشته باشد. چرا پیش مقتدرترین مردان نمی‎روید؟ به جای آن ترجیح می‎دهید مثل سگ به وسیله گیاه، مثل گوزن به وسیله مار، مثل خوک با خرچنگ رودخانه و یا مثل شیر با میمون خود را درمان کنید؟ چرا نقش خدایی را به اشیای زمینی محول می‎کنید؟»۲۱۳
همچنین برنارد کلارفو(۱۰۹۰ تا ۱۱۵۲) مبلغ و تحریک کننده مردم برای جنگ های صلیبی … موکدا از مراجعه به پزشک یا مصرف دارو منع می‌کرد. زیرا معتقد بود «متناسب نیست مسیحیان سلامت روحشان را به وسیله کمک گرفتن از چیزهای زمینی به خطر بیندازند»۲۱۷
از دیگر اعتقادات نادرست مسیحیان این بود که استحمام کردن را امری ناپسند می‎دانستند. از زمانی که به ژرمنها درس منزه بودن و بکارت اخلاقیِ نوع مسیحی تعلیم داده شد تا خجالت بکشند و بدانند که لخت بودن سبب تحریک جنسی و رابطه نامشروع خواهد بود شستشوی بدن و نظافت هم ـ گرچه این نظافت در پستو و مخفی گاه نیز می‎توانست انجام بگیرد ـ گناه شناخته شد. آنها به همین نسبت که نظافت و حمام کردن گناه شمردند کثافت را هم منزه بودن و بکارت اخلاقی دانستند و جایگزین یکدیگرش کردند.
بعدها حضور جنگجویان صلیبی که از کشورهای اسلامی دیدن کرده بودند و مسافرینی که از اسپانیا و جزیره سیسیل آمده و رسوم نظافت مسلمانان را آموخته بودند و از آن سرسختانه دفاع می‎کردند سبب شد که دوباره شستشو و حمام کردن و نظافت راه خود را به اروپا باز کند.۹۱
دیگر رویه غلط آنها این بود که اعتراف به گناهان را پیش شرط مداوای مریض قرار دادند. از این جهت بیماری که در آتش تب غوطه می‎خورد حق نداشت از کمک پزشک برخوردار شود مگر اینکه قبلا به گناهان خود اعتراف و توبه کرده باشد. در سال ۸۹۵ میلادی در جلسه‌ای که کلیسا در نانتس تشکیل داده بود چنین تصمیم گرفته شد: کاهن کلیسا باید به محض اطلاع از بیمار شدن یکی از مریدانش پیش او رود. از آب مقدس به او بپاشد. با او نیایش کند و در غیاب خانواده مریض، اعتراف او را استماع کند و او را وادار کند کارهای دینی و دنیویش را تسویه و تصفیه کند. وگرنه بدون اعتراف، طبابتی هم در کار نبود. این روش که کم و بیش رسم و عادت شده بود در ۱۲۱۵ میلادی به وسیله پاپ اینوسنس سوم در مجمع لاتران تا حد وظیفه مسلم هر فرد ارتقا داده شد: هر طبیبی که به مداوای مریضی که قبلا اعتراف و توبه نکرده است بپردازد از کلیسا اخراج خواهد شد. چون مرض از گناه سرچشمه می‎گیرد … یوحنای مقدس ـ آن زرین دهان ـ نطفه بیماری را بر حسب کلام عیسی (انجیل یوحنا سوره ۵ آیه ۱۴) در گناهان انسان می‎شناسند. هر گاه بیمار علت بیماریش را برطرف کند و با اعتراف و توبه بار گناهش را سبک کند علت که از بین رفت معلول نیز از بین خواهد رفت و بیماری جسمی منتفی می‎شود. ۲۱۸

۲٫ بیمارستان های اروپا
تا اول قرن ۱۲ میلادی خانه‎هایی که در آنها فقط از بیماران پرستاری شود در اروپا وجود نداشت. با جنگهای صلیبی بود که به تقلید از مسلمانان در اروپا هم بیمارستان دایر شد … گرچه بیماران مدتها همچنان بدون طبیب و بدون معالجه می‎ماندند ولی لااقل از آنان سرپرستی می‎شد.۲۲۰
با این همه محلی که در آن از بیمار پرستاری می‎شد همان محلی نبود که بیمار برای درمان مراجعه می‎کرد. تازه در ۱۵۰۰ میلادی بیمارستان اشتراواس بورگ (در آلمان) دارای یک پزشک شد. یعنی هشتصد سال بعد از خلیفه اموی؛ الولید. این خلیفه اولین بیمارستان اسلامی را تاسیس کرد و پزشکانی را در آنجا به کار گمارد. اولین بیمارستان شهر لایپزیک (در آلمان) در ۱۵۱۷٫م و اولین بیمارستان پاریس در ۱۵۳۶٫ م به نام هتل دیو تاسیس گردید. ۳۱۶

۳٫ نمونه‎های از طبابت فرانکی‎ها

در طی جنگ‎های صلیبی حاکم شیزر برحسب خواهش و اصرار فرانکی‎ها که در قلعه المنیطره ساکن بودند ثابت را که پزشکی ماهر و مسلمان بود در اختیارشان می‎گذارد. ثابت که برای طبابت به پادگان فرانکی‎ها رفته بود مشاهدات خود از طبابت فرانکی‎ها را چنین بیان می‎کند: یک از اشراف را آورده بودند که رانش دمل درآورده بود و یک زن که تب شدیدی داشت. روی دمل او مرهمی که چرک را می‎کشد گذاشتم. دمل سر باز کرد و داشت رو به بهبود می‎رفت. برای آن زن هم دستور خوراکی دادم که آن هم رو به بهبود می‎رفت. بعد یک طبیب فرانکی آمد و گفت که این شخص (ثابت) نمی‎تواند شما را معالجه کند و رو کرد به آنکه پایش دمل داشت و سؤال کرد دلت می‎خواهد با یک پا زندگی کنی یا با دو پا بمیری؟ او جواب داد مایلم که با یک پا زنده بمانم. بعد طبیب فرانکی دستور داد تا یک مرد قوی با یک تبر بیاورند. مردی تبر به دوش آمد و من حضور داشتم. در این هنگام طبیب، پای مریض را روی یک کنده قرار داد و به مرد تبر به دست دستور داد با یک ضربه پای بیمار را قطع کند. او با تبر ضربه‎ای بر پای مریض فرود آورد. ولی پا با آن ضربه قطع نشد و او ضربه دومی را فرود آورد. با این دو ضربه هولناک، مغز استخوان بیرون آمد و بیمار در همان ساعت جان سپرد! آنگاه طبیب فرانکی آن زن را آزمایش کرد و گفت شیطان بر روی سر این زن جای گرفته است و عاشق او شده است. موهای او را بچینید و آن زن بدون پرهیز دوباره غذاهایی را می‎خورد که همشهریانش می‎خوردند و با خوردن سیر و خردل تب او دوباره شدت یافت. پزشک گفت شیطان به مغزش وارد شده است و با این جمله دست برد و یک تیغ سلمانی برداشت و برشی صلیب وار به پوست سر او وارد آورد و پوست را از وسط کشید تا اینکه استخوان جمجمه نمایان شد. آنگاه با نمک استخوان جمجمه را مالش داد و آن زن در همان حال مرد.
پس از این ماجرا از آنان پرسیدم آیا به من احتیاجی هست؟ جواب دادند نه و من هم پس از اطلاع از هنر طبابت فرانکی‎ها که تا آن زمان از آن بی‎اطلاع بودم از پادگان فرانکی‎ها بازگشتم.

ب. وضعیت طب در تمدن اسلامی ۱٫ ارزیابی پزشکی مسلمانان

این قضاوت و به اصطلاح تشکر یک نفر از دانشمندان متخصص در تاریخ پزشکی به نام نوی برگر است. او می‎نویسد: «به عکس روش منجمد و خشک (مکانیکی) رم شرقی که به اختصار از نوشته‎های دیگران تکه‎هایی جمع می‎کردند و بدون تفاهم و رابطه کنار همدیگر گذاشته و کتابی مخلوط و درهم و برهم در می‎آوردند، کتابهای که مسلمانان تالیف کرده‎ان نشان می‎دهد واقعا بر مطلب خود محیط هستند و مطالب، تماما تحت اسلوبی معین است. به طوری که همه بخشهای تخصصی کتاب در زمینه اصلی، مانند عناصری مختلف هستند که در حقیقت واحد زنده‎ای را با ربطی طبیعی تشکیل می‎دهند. اینان طرق مختلفی را برای رسیدن به مقاصد علمی دریافته‎اند و با زبان زنده مادریشان، نه یک زبان مرده محلی، اصطلاحات متقن علمی همگانی اقامه کردند».۲۸۸

. میزان تاثیر طب اسلامی بر غرب در نسبت با طب یونانی
یک نفر این زحمت را تحمل کرده است تا میزان تاثیر نفوذ دانشمندان اسلامی و یونانیان را در اوایل کار طب تجربی در اروپا به شکل آماری تعیین کند. او برای این کار کتاب طب گراف فرراری داگرادو را انتخاب کرد. نویسنده این کتاب پرفسوری از شهر پاویا است و آزمایشهای علمی خود را در این کتاب زبده به شکل علمی ارائه داده است. این کتاب شرح کتاب جدید المنصوری نوشته زکریای رازی است. مضافا این که این کتاب اولین کتاب چاپ شده پزشکی است و آن هم در ۱۴۶۹ میلادی. در این کتاب پرفسور گراف فرراری بیش از سه هزار بار از ابن سینا نام برده است. از زکریای رازی و جالینوس هزار بار و از بقراط یکصد و چهل بار.۳۱۹
اگریپا فون نستهایم: «کتابهای ابن سینا، رازی و ابن رشد همان مرجعیتی را دارند که بقراط و جالینوس داشته اند و این اندازه قابل اعتماد شده‎اند که هرکس بدون خواندن آنها بخواهد طبابت کند می‎گویند این شخص سلامتی مردم را به خطر خواهد انداخت» ۲۰۷

ب: روش تجربی پزشکان مسلمان

ابن النفیس؛‎ پزشک مسلمان و کاشف گردش کوچک خون‎ در قرن هفتم‎ در توضیح روش کار خود می گوید: «برای این که عمل هر یک از اعضای بدن را معرفی کنیم پشتیبانی ما فقط نگاه دقیق و بررسی و تجزیه و تحلیل صادقانه در مورد آن عضو است. بدون ملاحظه این که آیا با آموزشهای پیشینیان مطابقت دارد یا نه».۲۶۰
عبداللطیف (۵۵۷ تا ۶۲۸ هجری) در نقض یکی از نظرات جالینوس می‎گوید: ولی با همه احترامی که برای جالینوس قایلیم آن چه ما با چشم خود می‎بینیم قابل قبول‎تر است … در نوشته‌های جالینوس خوانده بودیم که فک پایین از دو استخوان تشکیل شده که درزی آن دو را به همدیگر مربوط کرده است. ولی ما بیش از دو هزار فک پایین را مورد بررسی قرار دادیم و حتی یکی هم پیدا نکردیم که از دو تکه تشکیل شده باشد. فک پایین استخوانی است بدون هیچ گونه درز … بنابراین آنچه ما ملاحظه و درک می‎کنیم دلایل ما هستند و قانع کننده‎ترند تا آنچه فقط بر اساس نوشته نامداران است»۲۷۱ و ۲۷۲
همچنین در بیمارستانهای کشورهای اسلامی برای هر پزشک امکان آن وجود داشت که داروی جدید را مورد آزمایش قرار دهد. او می‎بایست نتیجه آزمایش خود را در دفتری ویژه شرح داده و نظر بدهد تا بعدا به عنوان داروی آزمایش شده منتشر شود و به جهان پزشکی راه یابد.۳۲۶

نوآوری‎های رازی: شرح علمی آبله و سرخک و شیوه معالجه

کتاب رازی که حاوی شرح علمی بیماری آبله و سرخک می‎باشد شهرت ابدی یافته است. این کتاب حتی از لحاظ روش و شکل نوشتن آن برای دیگر نوشته‌های علمی سرمشق شده است … مدتهاست که چنین چیزی نظیر نداشته است. یک اثر کاملا مستقل، تمیز و روشن که سیر طبیعی بیماری را با تمام دستورات معالجه مربوط به آن ارائه می‎دهد. یک اثر استادانه و بی نظیر که ترجمه آن تنها در اروپا بین سالهای ۱۴۹۸ تا ۱۸۶۶ میلادی بیش از چهل بار به چاپ رسیده است.۲۴۴
زکریای رازی فقط یک طبیب بزرگ نبود. بلکه یکی از اولین شیمیدانهای واقعی نیز بود … او اولین کسی بود که علم شیمی را در پزشکی به کار گرفت.۲۴۶

ابن زهر: توصیف علمی سرطان معده

ابن زهر (پزشک و فیلسوف اندلسی) … سیر بیماری سرطان معده را بسیار عالی شرح می‎دهد و آن از روی مطالعه‎ای است که در مدت زندانی بودنش بر روی زندانی دیگری کرده است.۲۷۴ ۷٫

ابن رشد: آبله

ابن رشد ـ‎ فیلسوف و پزشک مسلمان اهل قرطبه در قرن ششم هجری‎ـ که به نام اورئس بزرگ در قرون وسطی معروف است مصونیت یافتن دایمی بیمارانی را که به بعضی امراض مانند آبله دچار شده اند اثبات می‎کند.۲۷۴
آنچه در اروپا در اواخر قرن هیجدهم شروع شد یعنی کوبیدن آبله برای مصونیت یافتن از آن حتی پیش از اسلام به وسیله اعراب کشف شده بوداعراب بر خلاف چینی ها که گلوله پنبه را در فساد آبله خیس کرده در سوراخ بینی بچه‎هاشان فرو می‎کردند خراشی به پوست کف دست وارد می‎کردند و از اقوام یا همسایه‎ها پوسته آبله از نوع آبله‎های خفیف و ملایم تهیه کرده و آن را داخل آن محل خراش داده شده قرار داده و آن محل را مالش می‎دادند.۲۷۴

ابن الخطیب: مسری بودن طاعون

ابن الخطیب (قرن هشتم هجری) پزشک و سیاستمدار اندلسی و وزیر سلطان در شهر غرناطه ـ‎گرانادای کنونی‎ در اسپانیا ـ واگیر شدن و چگونگی آن را واضح و منطقی در رساله‎ای ارائه داده و لمس کردن بدن بیمار یا چیزهایی که بیمار با آنها تماس داشته است را علت سرایت می‎داند و می‎نویسد: «مسری بودن این بیماری(طاعون) اثبات شده است. به وسیله تجربه و آزمایش علمی، به وسیله حواس مدرکه و تشریح جسد و شامل شواهدی است؛ این مدارک دلیل غیر قابل تردیدی را ارائه می‎دهند»۲۷۷ ۹٫

ابوالقاسم: سل ستون فقرات

یک جراح اندلسی به نام ابوالقاسم متولد ۴۰۳ هجری … به بررسی رماتیسم مفاصل و سل ستون فقرات پرداخته بود. یعنی هفتصد سال پیشتر از پرسیفال پُت انگلیسی (۱۷۸۸-۱۷۱۳) که بالاخره هم این مرض اخیر به نام بیماری پُت نامیده شد.۲۷۹
و آنچه معروفیت جراح فرانسوی آمبرواز پار بدان استوار است که می‎گویند در ۱۵۵۲ میلادی برای اولین بار به بستن رگهای بزرگ خونی مبادرت کرده است ششصد سال قبل از او همان ابوالقاسم آن را تعلیم می‎داده و بدان وسیله قطع دست و پا علمی‎تر انجام می‎گرفته است.۲۷۹

ابن نفیس: کشف گردش کوچک خون

ابن نفیس طبیب، اولین کسی بود که اندیشه گردش خون را پرورد. او این اندیشه را چهار صد سال قبل از هاروی انگلیسی و بیش از سیصد سال قبل از زِروِت اسپانیایی اثبات کرده بود. مردی که درباره او گفته می‎شود روی زمین نظیر نداشت و از ابن سینا گذشته دیگر همطراز او نیامد.۲۵۸
میخاییل زروت اهل اسپانیا متولد ۱۵۰۹ میلادی و متوفای ۱۵۵۳ است. در سال ۱۵۵۳ در ژنو او را زنده زنده با کتابش به نام رجعت مسیحیت که تازه به چاپ رسیده بود سوزاندند. در همین کتاب است که زروت گردش کوچک خون را که معروفیت جهانی یافت شرح داده است … به طوری که می‎دانیم میخاییل زورت در بیست و پنج سالگی با بی باکی مخالفت خود را با تثلیث یعنی با سه گانه دانستن خدا (خدا= پدر عیسی، عیسی و روح القدس) اعلام کرد و دیری نپایید که با تعلیمات کلیسا از در مخالفت درآمد و شدیدا تهدید شد و متواری گردید.۲۶۵و ۲۶۶
به نظر می رسد زروت خود به طور مستقل به گردش کوچک خون پی نبرده بلکه با مطالعه آثار ابن نفیس به این حقیقت دست یافته است. زیرا زروت که هیچ وقت کسی از ضربات مستقیم و انتقادیش در امان نبود در اینجا هنگام تصحیح اشتباهات جالینوس در مورد گردش خون و تغذیه قلب هیچ گونه حمله‎ای به او نمی‎کند و بدون شور و شهوت و خیلی مختصر به شرح مطلب می‎پردازد.۲۶۸

ابداع بیهوشی

روش دانشمندان اسلامی در تسکین درد، روشی اصیل و واقعا مفید بود. آن هم نه به آن شکل هندی، یونانی و یا رمی که آشامیدنی‎های سُکرآور به طور کلی برای تسکین هر دردی به کار می‎رفت. بلکه مشخصا هنگام آمادگی برای عمل جراحی یعنی بیهوشی معمولی از این وسیله استفاده می‎شد. این کشف هم دوباره به حساب یک طبیب اروپایی گذاشته شد و بعدا نیز به حساب مکتب اسکندریه! چیزی که در حقیقت از دانشمندان اسلامی آموخته بودند و آن این که تکه‌های کوچک اسفنج را با عصاره‌ای از حشیش، بسلی و بنگ آغشته کرده … در داخل بینی بیمار فرو می‎بردند و … بیمار به خواب عمیق بیهوشی فرو می‎رفت.۲۸۱ .

ضد عفونی کردن جراحات

طبیبان اروپایی چرک کردن محل زخم را چیزی طبیعی دانسته و حتی خواستار آن بودند. به این امید که بدان وسیله کثافات خون به شکل چرک به بیرون راه بیابد. حتی پزشک نه تنها از چرک کردن محل زخم حمایت می‎کرد بلکه باید به وجود آوردن چرک را ممکن می‎ساخت … ابن سینا نه تنها چرک کردن محل زخم را تشویق و تایید نمی‎کرد و از به کار بردن بیهوده وسایل فیزیکی یا مواد شیمیایی محرک چرک خودداری می‎کرد بلکه با کمپرس کردن گرم به وسیله شراب قرمز کهنه و قوی از چرک کردن زخم پیشگیری می‎کرد. چیزی که تاثیر قوی ضد عفونی بودنش را یک پرفسور فرانسوی به نام ماسکولیه از شهر بردو در ۱۹۵۹ میلادی مجددا کشف کرد و اثر آن را معادل پنی سلین دانست.۲۸۲

داروی ضد عفونی - تمدن اسلام

داروی ضد عفونی – تمدن اسلام

استفاده از پنی سیلین

اعراب قبل از اسلام برای معالجات جراحت‎های میکروبی و چرکی شده دارویی کشف کرده بودند که همچنین دوباره در قرن بیستم مجددا کشف شد و آن پیشقدم طب پر سرو صدای امروزه بود یعنی آنتی بیوتیک. از چرم پالان یراق الاغ و گاومیش که برای آبکشی داشتند ماده کفک (پنی سیلین) به دست می‎آوردند و این ماده کفک را به صورت مرهم در آورده به محل زخم چرکی شده می‎مالیدند. برای معالجه زخم گلو، کفک سبز رنگ نان را در گلوی بیمار فوت می‎کردند چیزی که هنوز هم بین اعراب بدوی معمول است.۲۸۳

پذیرش بیماران روحی به عنوان بیمار

درمان امراض ذهنی و روحی در اروپا همان دور کردن ارواح پلیدی بود که معتقد بودند در بیمار حلول کرده است. دیوانگان بی‎گناه و بی آزار را اگر مرد بودند لباس چند رنگ می‎پوشاندند و به آن زنگوله و استخوان پای حیوان می‎آویختند و بدین ترتیب او را به اهالی محله معرفی کرده و به حال خود و به دست تمسخر و آزار جاهلهای محل رهایش می‎کردند … ۲۴۹
در حالی که در کشورهای اسلامی بیمار روحی را در بیمارستان در بخش اعصاب محافظت و معالجه می‎کردند. مثلا در بغداد و قاهره بیماران روحی در بخش معالجات اعصاب تحت مراقبت و رسیدگی متناسب پزشکان اعصاب بودند و تمام بیمارستان تحت کنترل هفتگی شخصی سلطان قرار داشت. در حالی که در قرن ۱۹ میلادی در اروپا بیماران روحی را در زندان و تحت کنترل پلیس قرار داده و با آنها مثل جنایتکاران رفتار می‎کردند.۲۵۰

ج. نظام پزشکی تمدن اسلامی

۱٫ وضعیت بیمارستانها
«پدر عزیزم تو می‎پرسی که آیا وقتی به ملاقاتم می‎آیی برایم پول بیاوری؟ هرگاه من از بیمارستان مرخص شوم یک دست لباس نو و پنج سکه طلا دریافت خواهم کرد. بیمارستان این کمک را به من می‎کند تا این که بلافاصله پس از بیماری مجبور نباشم سر کار بروم. بنابراین لازم نیست که تو از گله‎ات حیوانی بفروشی. ولی اگر بخواهی مرا ببینی باید همین روزها بیایی. من در بخش ارتوپدی در جنب سالن جراحی بستری هستم. از در اصلی که وارد شدی از سالن بیرونی که در قسمت جنوب قرار دارد رد می‎شوی. آنجا پلی‎کلینیک است جایی که مرا بعد از سقوط به آنجا بردند. در آنجا هر بیماری ابتدا به وسیله طبیبانِ معاون و محصلین طب مورد آزمایش اولیه قرار می‎گیرد. برای هر بیماری که بستری شدنش در بیمارستان ضرورت نداشته باشد همانجا نسخه‌ای می‎نویسند که می‎تواند در همین نزدیکی به داروخانه بیمارستان مراجعه کند و آن را بپیچد. در آن پلی‎کلینیک پس از این که مرا آزمایش کردند اسمم را در دفتر بیمارستان ضبط کردند و بعد پیش رئیس بخش بردند. یک پرستار مرا به بخش مردانه بیمارستان برد. در آنجا مرا شست و لباس بیمارستان به تنم کرد.
سمت چپ، کتابخانه و سالن بزرگ تدریس است. جایی که رئیس بیمارستان محصلین را درس می‎دهد. از آنجا که گذشتی راهروی سمت چپ مستقیما از حیاط بیمارستان به بخش زنان می‎رود. شما باید از سمت راست بروی و از بخش امور اداری بیمارستان و قسمت جراحی رد شوی … اگر صدای موسیقی یا آواز از یکی از اطاقها به گوش رسید داخل آن شو شاید من در آنجا باشم. آنجا اطاقی است که بیماران بهبود یافته دور هم جمع می‎شوند در آنجا با کتاب و موسیقی خود را سرگرم می‎کنند. امروز صبح موقعی که رئیس بیمارستان با معاونینش و پرستاران، بیماران را بازدید می‎کردند به طبیبی که مسئول بخش ما است چیزی دیکته کرد که من نفهمیدم. بعدا او برایم توضیح داد که من فردا اجازه دارم از جایم برخیزم و به همین زودی نیز مرخص خواهم شد. در حالی که دلم نمی‎خواهد از اینجا بروم. در اینجا به هر نقطه که نگاه می‎کنی روشن و نظیف است. رخت خوابها نرم و ملافه‌ها از پارچه سفید دمشقی و بالا پوشها کرکی و ظریف‎اند مثل مخمل. در هر اطاقی لوله کشی آب است که به منبع متصل است و همه اطاقها دارای بخاری است که هر وقت شب ها سرد شود آن را روشن می‎کنند. تقریبا هر روز غذا از گوشت پرنده یا گوسفند داده می‎شود. البته به آنهایی که معده شان تحمل چنین غذایی را دارد …»
نامه فوق گویای شرایطی است که با قرن بیستم قابل مقایسه است. گرچه در حقیقت شرح یکی از بیمارستانهایی است که هزار سال قبل در همه شهرهای کشورهای اسلامی وجود داشتند و جزو تاسیسات لازم و بدیهی مراکز تمدن اسلامی بودند.۲۲۴

نظارت بر پزشکان

در سال ۳۱۹ هجری خلیفه المقتدر اطلاع یافت که یکی از پزشکان بغداد اشتباهی کرده که منجر به مرگ بیماری شده است. او دستور داد که از آن به بعد تمام پزشکان به استثنای آنان که در خدمت دولت هستند می‎بایست امتحان بدهند و اجازه کتبی اشتغال به طبابت به دست آورند … در این زمان تنها در شهر بغداد ۸۶۰ پزشک بودند. بدون این که پزشکان رسمی که در خدمت دولت بوده‎اند را به حساب بیاوریم. در همین زمان در سرتاسر استان راین گو(آلمان) حتی یک پزشک یافت نمی شد.۲۳۰


اداره بهداشت

شغل دارو فروشی (داروخانه داری) به اضافه وسایل دیگر بهداری ارتشی مجموعا از قرن نهم میلادی یعنی از زمان مأمون به بعد تحت نظارت دولت بود. ضمن این که صنف پزشکان همیشه یک رئیس داشتند. ۳۴۱
داروخانه‌ها هم مرتب به وسیله کارمندان اداره بهداشت (پلیس بهداشت) بازرسی می‎شدند. این اداره دارای بخش آزمایش مواد غذایی نیز بود. این بخش اداره مرتبا به آسیابها، نانوایی‎ها، شیر فروشی‎ها، دکانهای اغذیه فروشی و بقالی‎ها مراجعه می‎کرد و به وضع محوطه کار، ظروف آنان، نوع جنسها، صحت وزنه‎ها، ترازوها و مقیاسهای دیگرشان نظارت می‎کرد. به کشتارگاههای خارج شهر می‎رفتند و به قصابهای شهر سرکشی می‎کردند تا از مسمومیت غذایی و شیوع امراض مسری پیشگیری بکنند.۳۴۳

ریاضیات

۱٫ تفاوت های یونانیان، مسلمانان و هندیان در ریاضیات
به طور کلی استعداد ریاضی یونانیان در هندسه و حجم‎ها بود. تا آن اندازه که مسائل جبری خود را در لباس هندسی نمایش می‎دادند. از طرف دیگر هندیها نیز بیشتر در محاسبه، قدرتمند بودند و این حسابگران متخصص، مثلثات یونانیان را به وسیله محاسبات ریاضی و جبر مورد بررسی قرار می‎دادند. حال این طور به نظر می‎رسید که در تمدن اسلامی شم خاص عددی و فضایی با همدیگر هم آغوش شده باشند. استعدادی که حسن ـ‎از ریاضیدانان دوره مأمون‎ـ کوچکترین پسر موسی بن شاکر از آن بهره فراوان داشت.
با این شرایط است که دانشمندان اسلامی یک بخش جدید علمی به وجود آوردند و آن دو بخش عددی و فضایی را نیز به مقامی عالی‎تر و رشد یافته‎تر از یونانیان و هندی‎ها رساندند؛ به جایی که آنان نمی‎توانستند برسند. به همین جهت است که یونانیان ریاضیدانان دوران رنسانس اروپا نبودند بلکه مسلمانان بودند و در این کار اعداد هندی خوب به کارشان آمد.۱۸۹
طرح‎هایی از دانشمندان مسلمان در زمینه وسایل نجومی در دست است که هرگز ساخته نشدند و منظور، استفاده از آنها در کارهای نجومی نبوده بلکه بیشتر از روی علاقه به حل مسائل ریاضی آنها را طرح ریخته و محاسبه کرده‎‎اند.۱۹۰

اعداد عربی در اروپا

به چه علت است که در آلمان هر نوآموزی که شروع به فراگیری اعداد می‎کند هنگامی که اعداد یکان را فراگرفته به دهگان می‎رسد با اشکال مواجه می‎شود؟ … برای نوشتن عدد ۲۳ ابتدا محل دهگان را خالی گذاشته و یکان یعنی ۳ را نوشته و بعد به دهگان برگشته و عدد ۲ را یادداشت می‎کند … این عادت را ما نیز از اعراب داریم که اعدادشان را تا صد از راست به چپ می‎خوانند و مانند الفبای خویش که از راست به چپ می‎نویسند و می‎خوانند و نه فقط ما بلکه تمام ملل متمدن روی زمین نیز اعداد را از آنها اقتباس کرده‎اند.۹۷
ولی اعراب نیز هرگز جای شبهه باقی نگذاشته‎اند که خودشان این اعداد را از هندی‎ها گرفته‎اند. بنابراین اعدادی که در آلمان، عربی نامیده می‎شوند نزد خود اعراب، اعداد هندی نام دارند.۹۸

عدد نویسی رومی

نمایش اعداد رومی به سبک ساده‌ای انجام می‎شد. به این ترتیب که به صورت شیارهای عمودی بر روی اشیاء، چوب خط می‎زدند و با شمردن آنها عدد مورد نظر به دست می‎آمد. مثلا عدد هشت را با هشت شیار کنار هم نمایش می‎دادند: IIIIIIII. ده شیار را برای سادگی کنار هم می‎گذاشتند و به هم می‎بستند و به وسیله یک ضربدر (X) نشان می‎دادند. برای عد پنج نصف آن علامت (X) را که به شکل (V) در می‎آمد نمایش می‎دادند. بعدها این چوب خطها شکل حروف الفبا به خود گرفته و به صورت (۱) ,I (5) ,V ,X (10) (50) ,L C(100) ,D(500) M(1000) درآمدند.
فردی رومی، عدد چهارصد و هشتاد و هشت را به این صورت می‌نوشت: صد، صد، صد، صد، پنجاه، ده، ده، ده، پنج و سه (CCCCLXXXVIII) هرچه عدد خوانده شده واضح و منظم است به همان نسبت هم نوشتن آنها ابلهانه، زمخت و دست و پاگیر است و حتی یک محاسبه ساده نیز با آن ممکن نیست.۹۹ و ۱۰۰
در نیم کره غربی هندیان تنها ملتی بودند که این طرز عدد نویسی ابتدایی را کنار گذاشته و برای اعداد از یک تا نه درست به مانند خواندن آنها علامتی جدا و مشخص تعیین نمودند و بدین طریق به یکی از بزرگترین و مهمترین اختراعات بشری نایل آمدند. زیرا این یکانها (۱ تا ۹) که از نظر شکل با هم متفاوت بودند و با یکدیگر غیر قابل تعویض بودند در اعداد بزرگ، بدون تغییر شکل و فقط بر اثر مکانهای آنها رتبه دهگان و صدگان و هزارگان یا بالاتر تا نامحدود به خود می‎گرفتند.۱۰۱
هندی‎ها علامت (O یا ۰) را نشانه خالی بودن یا سوراخ بودن دانسته‎اند که اصطلاحا آن را سونیا یا خا می‎گفتند. موقعی که اعراب این علامت و مفهوم آن را از هندیان آموختند آن را هم به عربی برگردانده «الصفر» یا خالی نامیدند. (اروپا نیز صفر را از زبان عربی گرفت. در زبان آلمانی به صیفر (ziffer)در زبان ایتالیایی به صفرو(zefero) در فرانسوی به شیفر و در انگلیسی به (zero) تبدیل شد.)۱۲۸

ریشه X

هنوز هم تاکنون چهره محاسبات جبر در اروپا دارای یک علامت عربی است و آن عبارت است از X … این X را اگر بخواهیم علامتی عربی بدانیم به نظر غیر ممکن است برای آن که حرف X در زبان عربی وجود ندارد. ولی موضوع از این قرار است که اعراب عدد مجهولی را که در معادله جبرشان جستجو می‎کردند «شئ» می‎نامیدند و حرف (ش) که مخفف شئ باشد در زبان اسپانیایی کهن معادل همان (X) است.۱۹۳

دستاوردهای خوارزمی

ابتدا خوارزمی از علم حساب (آریتمتیک) برای حل مسائل روزانه زندگی و برای محاسبه‌های علمی استفاده کرد و آن را به طور سیستماتیک پایه ریزی نمود … خوارزمی جد این علم به حساب می‎آید.۱۹۱
به خصوص جبر نیز به وسیله خوارزمی برای اولین بار تحت قاعده و قانون درآمد که بعدا توسط دانشمندان دیگر اسلامی به علمی دقیق مبدل شد.۱۹۱
از جبر ابوکامل ـ که در مصر سکونت داشت ـ و از آثار بیرونی و ابن سینا و کرجی است که لئوناردو فون پیزا (۱۱۸۰ تا ۱۲۴۰) معادله‎های مربع و مکعب را آموخته است. این مسائل را بعدها در کتابی به نام کتاب اباکی به شاگردانش می‎آموزد.۱۹۱

غیاث الدین جمشید کاشانی

از جمله نوآوری‎هایی که باید به آن اشاره کرد این بود که محاسبات اعشاری به وسیله دانشمندان اسلامی تعبیه شد. غیاث الدین جمشید کاشانی (۸۳۲-۷۹۰ هجری) دانشمند علم نجوم، ردیف اعداد را به نهایت درجه تکمیل کرد. به این ترتیب که او اعداد کسری را به آخر آنها نیز اضافه کرد؛ یعنی ۲۱۰۱۲۵ ، که به جای آن ۲۸۱۰۰ می‎توان گذاشت را به صورت ۰۸/۲ تغییر داد. کاری که بدون آن امروزه نه پیرزن تخم مرغ فروش و نه پیرمرد شیر فروش می‎توانست به راحتی حساب کند و نه محاسبات مشکل جرح و تعدیلی می‎توانست انجام گیرد و محاسبه لگاریتمی هم که اصلا غیر ممکن می‎شد.۱۹۲


حسن بن موسی

حسن بن موسی ـ ‎از ریاضیدانان دوره مأمون‎ـ در علم هندسه سرآمد بود. استعداد فراوان او در این دانش او را ممتاز و بی همتا کرده بود. حافظه‎ای عالی و قدرت تصورش آن اندازه بود که به حل مسائلی توفیق می‎یافت که قبل از آن کسی موفق به حل آن نشده بود. در مورد او گفته‎اند که برای تفکر در حل مسئله‎ای چنان در آن فرو می‎رفت که اگر در جمعی قرار داشت از آنچه آنان گفتگو می‎کردند هیچ نمی‎شنید.»۱۵۰
در میان آثاری که او مستقلا و بدون همکاری برادرانش نوشته است اثری درباره مقطع مخروطی وجود دارد. او کاشف ترسیم فرم بیضی نیز هست.۱۵۰

ابداع مثلثات سطحی و حجمی

دانشمندان اسلامی پایه گذار مثلثات سطحی و حجمی نیز هستند. بخشی که در قضاوت نهایی بین یونانیان وجود نداشته است. بدین ترتیب زمینه وسیع و تا آن زمان ناآشنایی به دست آمد که مورد استفاده نجوم و دریانوردی و اندازه‎گیری‎های جغرافیایی قرار گرفت.۱۹۳
ابن سینا … ضمنا مسئله کوچکترین مقیاس را چه در فلسفه و چه در فیزیک و ریاضی مطرح کرد سوالی که در قرن ۱۷ میلادی به اختراع محاسبه بی نهایت کوچک‎ها توسط نیوتون و لایب نیتس انجامید.۱۹۴

تکنولوژی

هواپیما

از این مطلب که مسلمانان در تسخیر آسمان نیز شهامت فعالیت داشته‎اند کسی باخبر نیست. در حدود ۲۶۵ هجری یک پزشک اسلامی به نام عباس ابن فرناس در اسپانیا اولین وسیله پرواز را ساخت که با پارچه و پر آن را پوشش داده بود. ابن فرناس واقعا موفق شد که با این وسیله زمانی طولانی خودش را در هوا نگاه دارد و سعی کند که آن وسیله را هدایت کند. تا این که روزی سقوط کرد … بدین وسیله آن آرزوی کهن ایکاروس که در زمان خودش به زحمت برآورده شده بود دوباره بر روی زمین متلاشی شد.۱۶۱

 

انواع ساعت

مسلمانان دقت زیادی برای اختراع انواع ساعت‎های خورشیدی به کار بردند که با استفاده از علم مثلثات فضایی و از روی جدولی که برای هر محل خورشید حساب شده بود شخص می‎توانست دقیقا موقع روز را بخواند. ناب‎ترین اختراعشان از نوع ساعتهای خورشیدی یک نوع ساعت خورشیدی کوچک قابل حمل به فرم استوانه است. یکی از این ساعتهای مسافرتی در شهر رایشنا به دست هرمن رسید که او طرح استادانه آن را مفصلا شرح داده است. ۱۶۹
مسلمانان در ساختن ساعت‎های خورشیدی زمینه وسیعی داشتند. ولی در ساختن ساعت‎های دیگر نیز تخصص فراوانی نشان داده‎اند. ساعت‎هایی که به وسیله فشار آب و فشار جیوه و اثر حرارت شمع و یا وزنه به حرکت در می‎آمدند. در میان ساعت‎هایی که تکنسین‎های آنها اختراع کردند یک ساعت خورشیدی زنگی بود که در هنگام ظهر جامی فلزی را به صدا در می‎آورد …
در سال ۱۹۱ هجری هارون الرشید سفیری به نام عبدالله را به دربار کارل کبیر، قیصر فرانک که در شهر آخن صدارت می‎کرد فرستاد. عبدالله یکی از این دستگاههای عجیب را به عنوان هدیه همراه برده بود. آینهارد که منشی کارل کبیر بود در توصیف نارسایش چنین می‎نویسد: «این ساعت از جنس فلز برنجی بود و آن را با مهارت حیرت انگیزی به هم وصل کرده بودند. یک ساعت آبی، حرکت دوازده ساعته را اندازه گیری می‎کرد و در آخر، دوازده گلوله به پایین می‎افتادند و با افتادنشان جامی را که در زیر آن بسته بودند به صدا در می‎آوردند. به همین تعداد هم اسب سوار ظاهر می‎شدند که در آخر ساعات از دوازده در بیرون می‎پریدند و بر اثر پرش آنها درهایی که قبلا باز بودند بسته می‎شد. ولی خیلی چیزهای دیگر تعجب‎آور هم در این ساعت مشاهده می‎شد که شمارش آنها الان به درازا می‎کشد …»۱۷۰

انواع آسیاب

آسیاب سازی تخصصی است که از کشورهای اسلامی آمده است و انواع و اقسام آن را مانند آسیاب دستی قابل حمل، آب آس و باد آس اختراع کرده و به اروپا داده‎اند … نه تنها تعداد زیادی از کتابهای علمی که از آثار جهان اسلام بود اروپاییان به نام خود ارائه داده‎اند بلکه بسیاری از اختراعات را نیز به شکلهای مختلف به حساب خودشان گذاشته‎اند و برای بعضی از آنها سند سازی هم کرده‎اند که بادآس(آسیای بادی) نیز یکی از آنهاست … قبل از جنگهای صلیبی آسیاب بادی در آسیا و به خصوص در ایران بود ولی در اروپا وجود نداشت.۷۷

چاپ

ما خبر نداریم که وزیر عبدالرحمان سوم با چه دستگاهی نوشته‎های اداری خود را چاپ می‎کرد و به ادارات اندلس می‎فرستاد. ولی این مسلم است که اعراب اسلامی با ماشین چاپ ـ‎ پرس‎ ـ خود اضافه بر پول کاغذی کارت نیز چاپ می‎کردند.۸۰
چینی‎ها، مسلمانان و اروپایی‎هایی مثل کستر هلندی و گوتنبرگ آلمانی به ترتیب در این عمل بزرگ تمدن یعنی اختراع چاپ سهیم بودند بدون این که لزومی داشته باشد در مورد هر کدام از این ملت‎ها تاثیر مستقیم آموختن هنر چاپ از همدیگر احتمال داده شود.۷۹

کاغذ

در حدود ۱۳۰ هجری مسلمانان، اسیران جنگی چینی را که از آن سرزمین همراه آورده بودند در شهر سمرقند مقیم کردند و شرط آزادی آنان را ادامه شغل سابقشان قرار دادند. آن گاه معلوم شد که بعضی از اسرا در کارخانه کاغذسازی کار می‎کرده‎اند. همین سبب شد که در شهر سمرقند صنایع کاغذسازی مهمی رشد کرد.۷۸
وزیر برمکی هارون الرشید به نام یحیی بن فضل در سال ۱۷۸ هجری در شهر بغداد اولین آسیاب یا آبدنگ را برای کاغذ سازی این شهر تاسیس کرد.۷۹
المن اشترومر در ۱۳۸۹ میلادی پادنگی برای تهیه مواد اولیه کاغذ در نزدیکی نورنبرگ دایر کرد که این مسلما اولین کاغذ سازی آلمان است. ایتالیا کشوری است که در ۱۳۴۰ میلادی اولین پادنگ کاغذ سازی اروپای مرکزی را دایر کرد . بدین ترتیب ‎ایتالیا ۴۹ سال زودتر از آلمان و اسپانیای اسلامی حدود ششصد سال زودتر از ایتالیا و شهرهای آسیایی و افریقایی اسلامی دهها سال زودتر از اسپانیای اسلامی به صنعت کاغذ سازی دست یافتند.۷۶

انواع وسایل مکانیکی برای رفاه بیشتر

احمد بن موسی از دانشمندان دوره مأمون، عاشق تکنیک و یکی از صنعت کاران نابغه بود. یکی از آثار عربی زبان یادآور می‎شود که «او چیزهایی اختراع می‎کند که نه برادرش محمد اختراع کرده و نه شخصی دیگر از پیشینیان اعم از هِرُن و دیگران که با علم ترتیب دادن هوشیارانه وسایلی که خود به خود حرکت می‎کنند دقیقا سرو کار داشته‎‎اند.» … کتاب مفصل او به نام کتاب تنظیم و ترتیب هوشیارانه وسایل(کتاب الحیل) با استعدادترین افراد غرب را متعجب کرده مجذوب اهمیت خود می‎گرداند.۱۴۸
برخی از اختراعات احمد بن موسی: ظرفی که فقط حیوانات کوچک می‎توانند از آن آب بیاشامند. کوزه‌هایی که برای مصرف در حمام و یا ریختن شربت که از آنها هر بار به میزان معینی مایع می‎توان خارج کرد به طوری که میزان معین بعدی پس از یک فاصله زمانی کوتاه می‎تواند خارج شود. ظرفهایی که وزن مخصوص مایعات به وسیله آنان قابل محاسبه‎اند. تعبیه ظرفی که به محض خالی شدن، خود به خود دوباره پر گردد. شیشه‎هایی که از آنها بر حسب احتیاج مایعی مخصوص یا مخلوط مثلا شربت و آب و یا مخلوط این دو را در آنِ واحد بتوان سرازیر کرد. چراغهای روغنی که دارای فتیله خودکارند و روغن آنها نیز به میزان لازم به طور خودکار جریان یافته و در باد هم خاموش نمی‎شود. دستگاهی که به طور خودکار موقعی که در آبیاری میزان آب به سطح معینی برسد سوت می‎کشد و انواع فواره‎ها و هنر نمایی هایی بدین وسیله که مثلا آب فواره خود به خود تغییر فرم بدهد و …۱۴۹

به طوری که احمد بن موسی اثبات کرد مسلمانان تکنسینهای باذوق و زبردست و مکانیکهای بامهارتی بودند. دقت زیادی به کار بردند تا آب را به خدمت خود در آوردند؛ چیزی که زندگیشان بستگی زیادی به آن داشت. برای آبیاری زمین انواع چرخ‎های آبی، پمپ‎ها و ماشین‎هایی که با روش هرمی آب را بالا می‎کشند و حتی دستگاهی برای بالا کشیدن آب به وسیله به کار بردن آتش ساختند.۱۶۱

 

اشتراک گذاری :


  1. اینسیتا گفت:

    درود بر شما

  2. محمد گفت:

    عالی مرسی

آخرین اخبار