تاریخ انتشار :

عالمی بزرگ در جوار نگین طوس

شیخ حر عاملی نویسنده کتاب وسائل الشیعه

در حال حاضر وسائل الشیعه از ارکان اصلی استنباط احکام شرعی و اجتهاد در حوزه های علمیه شیعه به شمار می آید و در تمام درسهای خارج فقه روایات آن نقل و مورد استناد قرار می گیرد.

به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) مدتی پیش برای زیارت حضرت امام رضا (علیه السلام) به مشهد رفتم. همانطور که در حال قدم زدن در صحن انقلاب بودم، چشمم به تابلویی افتاد که روی آن نوشته شده بود: ” آرامگاه شیخ حر عاملی”

کلمه “حر” نظرم را جلب کرد، به سمت آرامگاه رفتم… از پله ها که پایین رفتم ظریح زیبایی را دیدم که مردم برای عرض ارادت دور آن جمع شده بودند. نوبت به من رسید. من هم فاتحه ای قرائت کردم. کلمه ی “حر” باز مرا کنجکاوتر کرد. پس از زیارت از آنجا خارج شدم، به دنبال کسب اطلاعات بیشتر از این عالم بزرگ رفتم، این بار کلمه ی “حر” خود راهنما شده بود.

محمد بن حسن بن على بن محمد بن حسین، ملقب به شیخ حر عاملى در ۸ رجب سال ۱۰۳۳ هجرى در خانواده‏اى دوستدار علم و علاقه‏مند به خاندان پیامبر (ص) در روستاى مشغره در منطقه جبل عامل لبنان به دنیا آمد. نسب شیخ حر عاملی با ۳۶ واسطه به حر بن یزید ریاحی، یار آزاده ی امام حسین (علیه السلام) میرسد.

 

صاحب وسائل 

محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین (۱۰۳۳ – ۱۱۰۴ق)  محدث و فقیه امامیه در قرن یازدهم هجری و مؤلف وسائل الشیعه. او عالمی اخباری و معتقد به صحت تمام احادیث کتب اربعه بود و برای اثبات این ادعا، در بخش پایانی کتاب وسائل الشیعه بیش از بیست دلیل ذکر کرده است. شیخ حر عاملی معقتد است که نمی‌توان به ظن عمل نمود چون امکان دست‌یابی به علم در مورد احکام شرعی وجود دارد. شیخ حر به صاحب وسائل نیز شهرت دارد.

 

وسائل الشیعه

این کتاب مجموعه ‌ای از روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام درباره احکام شرعی در تمام ابواب فقه است که طی بیست سال به نگارش درآمده.

شیخ حرعاملی در این کتاب، علاوه بر کتب اربعه، به بیش از ۱۸۰ کتاب روایی معتبر شیعه استناد نموده و مجموعه ای گرانبها و ارزشمند از روایات فقهی شیعه را جمع آوری کرده است.

این کتاب شامل حدود ۳۶ هزار روایت درباره احکام شرعی، واجبات، محرمات، مستحبات و آداب است و روایات آن برگرفته از مجموعه های روایی معتبر شیعه و اصول اولیه قدمای اصحاب است.

در حال حاضر وسائل الشیعه از ارکان اصلی استنباط احکام شرعی و اجتهاد در حوزه های علمیه شیعه به شمار می آید و در تمام درسهای خارج فقه روایات آن نقل و مورد استناد قرار می گیرد.

«وسائل‌الشیعه» در بردارنده ۵۱ کتاب در ابواب مختلف از طهارت تا دیات بوده و حدود ۳۵ هزار و ۸۶۸ حدیث را شامل می‌شود.

مولف آن، یکی از ۳ تن علمایی است که محمدون ثلاثه نام گرفته‌اند. وی دیدگاه‌های خود را در تالیف کتاب که براساس آن عمل کرد، در جلد آخر کتاب و در قالب ۱۲ فایده مفصلا شرح و تفصیل داده است.

از آنجا که این کتاب از زمان تالیف تاکنون مدار تحقیق و استفاده و استنباط فقها و عالمان در احکام شرعی بوده است، شروح و مستدرکات جامعی درباره آن به نگارش درآمده است. در ضمن مجموعه شروح و تالیفات شیخ نیز بالغ بر ۵۰ کتاب و رساله است.

انگیزه و هدف شیخ حر در تالیف وسائل‌الشیعه

شیخ حر، در مقدمه وسائل‌الشیعه در بیان انگیزه خود از تالیف و تدوین کتاب خود می‌گوید: «کسی که کتب حدیث را مطالعه نماید و احادیث آن را بررسی کند و به سخنان مولفان آن بنگرد که گاه آن احادیث تطویل دارد و گاه برای آنها، تاویلات دور و دراز ارائه می‌کند و دستیابی به مطالب در آن دشوار است و نیز اخبار پراکنده و گوناگون و نظر نویسنده مختلف و تکرار فراوان؛ هر وقت که تصمیم می‌گرفتم که این هدف مهم را شروع نمایم، مشکلات بزرگ کار و خطر آن در برابر دیدگانم ظاهر می‌شد و به تردید می‌افتادم… تا سرانجام بارها استخاره کردم و فرمان الهی به انجام آن بود…»

شیخ حر در ادامه و پس از ذکر دو حدیث از امام علی(علیه السلام)‌، می‌افزاید: «ترسیدم، اندیشه‌ای که به ذهن آمده و مانع این کار شده، از گام‌های شیطان باشد؛ زیرا در این کار سود فراوان برای من و برادران دینی است… گوهرهای حدیث را از معادن آن برگرفتم، متون احادیث را از هر جا که امکان می‌دادم جمع‌آوری کردم… برای هر مساله شرعی به قدر امکان بابی‌ باز کردم و احادیث مربوط به آن را چه از احکام ضروری و چه احکام نظری جستجو کردم…» 

از مجموع سخنان شیخ حر می‌توان به این نتیجه رسید که وی با تالیف وسائل در صدد رفع کاستی‌ها و نواقص موجود در جوامع حدیثی پیشین بوده است و هدف اساسی او تنها جمع کامل روایات فقهی و تهذیب آنها بوده نه شرح و تعلیق و تصحیح روایات.

صاحب وسائل، پس از نام و یاد خدا، کتابش را با این عبارات آغاز می‌کند: «الحمدلله الذی فطر العقول علی معرفه، و وهبها العلم بوجوب وجوده و وحدانیه و تنزهه عن النقص و کماله و حکمته، الذی…» 

صاحب وسائل در نهایت و پس از آن که به بیان انگیزه اصلی خود از تالیف وسائل می‌پردازد به نحوه و کلیات روش خود در تالیف کتاب اشاره نموده و خط‌مشی تدوین وسائل را ترسیم می‌نماید. 

 

اقامت در مشهد

شیخ حر هنگامی که چهل ساله بود، در سال ۱۰۷۳ق برای زیارت عتبات عالیات از جبل عامل به عراق رفت و از آن جا برای زیارت امام رضا(علیه السلام) عازم مشهد گشت. او چون مشهد را جای مناسبی برای زندگی یافت، در آنجا ماندگار شد.

 

نجات از قتلعام شیعیان در مکه 

در سال ۱۰۸۷ و ۱۰۸۸ دو بار به سفر حج‌ رفت. در سال ۱۰۸۸ هجری در آخرین سفر حج شیخ حُر عاملی، تُرک‌های تحت امر حکومت عثمانی، عده‌ای ایرانی را به جرم اهانت به خانه خدا قتل عام کردند و بی‌احترامی به خانه خدا را بهانه‌ای برای قتل عام شیعیان اهل بیت قرار دادند. در این واقعه شیخ حُر توسط سید موسی بن سلیمان، یکی از اشراف مکه و از سادات حسنی نجات یافت و از طریق یمن به عراق رفت.

 

اجازه روایت از  علامه مجلسی

او در این مدت دو بار برای زیارت عتبات به عراق رفت. در یکی از این سفرها، به اصفهان نیز رفت و در آنجا با علمای بزرگ اصفهان مانند علامه مجلسی دیدار کرد. در این دیدار، وی به علامه مجلسی اجازه روایت داد و علامه نیز متقابلاً به شیخ حُر اجازهٔ روایت داد. در همین سفر، علمای اصفهان دیداری نیز از دربار شاه سلیمان صفوی برای او ترتیب دادند. شاه سلیمان صفوی، منصب قاضی‌القضاتی و شیخ‌الاسلامی خراسان را بدو سپرد.

 

آنگاه که شفا گرفت

مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب « اثباه الهداه » یکی از خاطرات دوران کودکی خود را در ردیف معجزاتی آورده که به چشم خود دیده است .  می نویسند :

در کودکی – حدود ده سالگی – به مرض بسیار سختی دچار شدم که بستگانم گرد من جمع شدند و در حال گریه زاری مهیای عزا شدند و یقین داشتند که من همان شب از دنیا خواهم رفت .

در همان حال بین خواب و بیداری ، پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و امامان دوازده گانه علیهم السلام را دیدم .

به آنها عرض سلام نمودم و با یک یک آنها مصافحه کردم ، بخصوص با امام جعفر صادق علیه السلام گفتگو نمودم که مضمون آن الان در خاطرم نیست ، جز اینکه می دانم در حق من دعا کردند .

چون به امام زمان علیه السلام سلام گردد و با ایشان مصافحه نمودم ، گریستم و عرض کردم : مولای من ؛ می ترسم در این مرض بمیرم در صورتی که هنوز بهره خویش را از علم و عمل نگرفته ام .

امام زمان علیه السلام فرمود : نترس که در این بیماری نمی میری بلکه خداوند تو را شفا می دهد و عمر درازی خواهی کرد .

سپس کاسه ای که در دست داشت به من داد . من نیز نوشیدم و در همان لحظه خوب شدم و بیماری ام به کلی برطرف شد و نشستم . بستگانم از این حال شگفت زده شدند و من هم تا چند روز قضیه را برای آنها نقل نکردم .

 

اشعار

شیخ حُر عاملی از ذوق شعری بالایی نیز برخوردار بود. او اشعار فراوانی در مدح و ستایش اهل بیت سروده است و دیوانی دارد که شامل ۲۰۰۰۰ بیت شعر است.

از ویژگی‌های شعر او طولانی بودن آن است. او قصیده‌ای در مدح پیامبر(ص) و اهل بیت آن حضرت دارد که بیش از ۱۰۰ بیت است و قصیده‌ای دیگر شامل معجزات و فضایل پیامبر و اهل بیت آن حضرت است و شامل ۴۰۰ بیت می‌باشد.

او در شیوه‌های شعری نیز از مهارت خاصی برخوردار بوده است. مثلا ۲۹ قصیده در مدح اهل بیت دارد که مجموعه ابیات هر قصیده را با یکی از حروف الفبا قافیهداده است و در قصیده‌ای دیگر چهار طرف هر بیت را با یک کلمه آورده و در قصیده‌ای تمام ابیات را بدون الف آورده است.

از جمله اشعار اوست:

أنا حرٌ عبد لهم فإذا ما شرفونی بالعتق عدت رقیقا
یعنی:گرچه نام من حُر است، یعنی آزاد، ولی من عبد و بنده اهل بیتم و اگر آنان مرا شرافتمند سازند و آزادم کنند باز هم به بندگی آنان باز خواهم گشت.

و در جای دیگر می‌سراید:

لئن طاب لی ذکر الحبائب إننی أری مدح أهل البیت أحلی و أطیبا
یعنی: «اگر یاد دوستان لذت بخش است برای من مدح اهل بیت شیرینتر و لذتبخشتر است.»

نظر علامه امینی درباره شیخ حر عاملی

 

علامه امینی در الغدیر درباره وی می‌گوید:

او مرواریدی بر تاج زمان و نقطه‌ای درخشان بر پیشانی فضیلت است. هرگاه در پی شناخت ایشان برآیی ایشان را آگاه به هر فنی خواهی یافت. جملات مدح و ستایش در معرفی او ناتوان‌اند. گویا او تندیس علم و دانش و ادب و تجسم فضل و کمال است. از آثار او نگارش احادیث ائمه اهل بیت علیهم السّلام در اثبات امامت و نشر فضایل و جمع آوری احکام و حکمت‌ها و مدح و ستایش آنان است و تألیفات ارزشمندش یاد او را جاودان ساخته است

اساتید:

شیخ حر عاملی از کودکی در محضر اساتید بزرگی تربیت شد از جمله:

پدرش حسن بن على

عمویش شیخ محمد بن على حُر

جد مادریش شیخ عبد السلام بن محمد حُر

شیخ زین الدین، صاحب معالم و فرزند شهید ثانى

سید حسن حسینى عاملى

مولى محمد طاهر بن محمد حسین شیرازى نجفى قمى

شیخ على نوه شهید ثانى‏

استاد محقق آقا حسین خوانسارى‏

 

شاگردان‏ :

علماى فراوانى نیز از محضر او بهره برده‏اند از جمله:

شیخ مصطفى بن عبد الواحد بن سیار حوبز

سید محمد بن محمد باقر حسینى اعرجى مختارى نائینى‏

سید محمد بن محمد بدیع رضوى مشهدى‏

مولى محمد فاضل بن محمد مهدى مشهدى‏

سید محمد بن على بن محیى الدین موسوى عاملى‏

آثار:

مهم ترین و بزرگ ترین اثر شیخ حر عاملی کتاب «وسائل الشیعه» است. همچنین این عالم بزرگ آثار دیگری نیز دارد از جمله:

«الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه»

«الصحیفه الثانیه من أدعیه علی بن الحسین علیه‌السلام»

«تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه»

«هدایه الأمه إلی أحکام الأئمه علیهم السلام»

«من لا یحضره الإمام»

«الفوائد الطوسیه»

«اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات»

«امل الآمل»

«الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه»

«رساله اثنی عشریه فی رد علی الصوفیّه»

«بدایه الهدایه»

«الفصول المهمه فی اصول الائمه علیهم السلام»

«العربیه العلویه و اللغه المرویه»

«دیوان شعر»

«تحریر وسائل الشیعه و تحبیر مسائل الشریعه در شرح وسائل الشیعه»

«تواتر القرآن»

«دیوان الإمام زین العابدین علیه‌السلام»

«الأخلاق»

«مقتل الإمام الحسین علیه‌السلام»

«کشف التعمیه فی حکم التسمیه»

«حاشیه‌هایی بر کتب اربعه»

«رساله فی الغناء»

وفات:

شیخ حر عاملی سرانجام در سن ۷۱ سالگی در ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ هجری قمری در مشهد دار فانی را وداع گفت و در ایوان صحن انقلاب حرم امام هشتم شیعیان به خاک سپرده شد.

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار